Ολοταχώς προς το 1984

 

Ο Ντάρον Ατζέμογλου, καθηγητής στο ΜΙΤ και νομπελίστας της Οικονομίας,

σε συνέντευξη του σε αθηναϊκή εφημερίδα τον Δεκέμβρη του 2020 ήταν

σαφής: «Αν με ρωτούσατε, είπε, πριν από 12 χρόνια από ποιον κινδυνεύουν

οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναφερόμουν στην ελίτ του χρηματοπιστωτικού

τομέα. Και κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση είδαμε την αποκρουστική αλήθεια

του πόσο ισχυροί ήταν». Σήμερα, όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, η καρδιά του

προβλήματος δεν βρίσκεται στη Wall Street. «Η μεγαλύτερη απειλή σήμερα

είναι η ελίτ της Σίλικον Βάλεϊ.... Είναι αυτή η νοοτροπία που βασίζεται στην

άποψη ότι το σύστημα λειτουργεί, ότι οι ίδιοι είναι τόσο επιτυχημένοι γιατί είναι

οι πιο έξυπνοι, ότι αυτοί πρέπει να καθορίσουν την πορεία της τεχνολογίας,

χωρίς παρεμβάσεις από το κράτος, με την κοινωνία να ακολουθεί τον δρόμο

που θα χαράξουν».. Ο Ατζέμογλου έχει ασχοληθεί σε βάθος με τις

παθογένειες της αμερικανικής οικονομίας που έχουν επιτρέψει στους τιτάνες

της τεχνολογίας να κερδοσκοπούν ιλιγγιωδώς με επιχειρηματικά μοντέλα που

βασίζονται ολοένα και περισσότερο στην αυτοματοποίηση και την

αντικατάσταση της εργασίας από το κεφάλαιο εκτοξεύοντας τις ανισότητες και

την ανεργία. Τελικά η επιστήμη, η τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, δεν είναι

ταξικά ουδέτερη; Ο Χέμπερτ Μαρκούζε έγραφε από το 1964 ότι «δεν ήταν πια

δυνατό να απομονωθεί η τεχνολογία από τη χρήση για την οποία

προοριζόταν». Φανέρωνε δηλαδή την αρνητική διαλεκτική μέσω της οποίας η

σύγκρουση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις, στην ανάπτυξη δηλαδή της

τεχνολογίας, και τις σχέσεις ιδιοκτησίας, αντί να λυθεί μέσα από ένα

απελευθερωτικό ξεπέρασμα, καταλήγει σε ενίσχυση της κυριαρχίας.

Κορυφαίο παράδειγμα σήμερα ο Έλον Μασκ αλλά αν πάρουμε έναν

μεγεθυντικό φακό θα διακρίνουμε χιλιάδες μικρότερους Έλον Μασκ που

δεσπόζουν στις κοινωνίες.

Ο Ε. Π. Τόμσον αναφερόμενος στο βιβλίο του «Η συγκρότηση της αγγλικής

εργατικής τάξης» (2018) στους Λουδίτες, δηλαδή το κίνημα της καταστροφής

των μηχανών που φούντωσε τον 19ο αιώνα, πρώτα στην Αγγλία και μετά στις

άλλες χώρες όπου είχε φθάσει η βιομηχανική επανάσταση, γράφει ότι η

αντίστασή τους στην έλευση της τεχνολογίας και του καπιταλισμού της αγοράς

ήταν στραμμένη στο μέλλον. Διότι, σύμφωνα με τον Τόμσον η οργή των

Λουδιτών ενάντια στο σύστημα δεν αποτελούσε έκφραση αντιτεχνολογικής

προκατάληψης. Είχαν τοποθετηθεί υπέρ της εισαγωγής σύγχρονων μηχανών,

εκεί που αυτές έφερναν, με τη μείωση της σωματικής προσπάθειας, του

μόχθου και της υποταγής, βελτίωση των συνθηκών της εργασίας τους.

Έσπαγαν τις μηχανές εκεί που αυτές έμπαιναν στο εργοστάσιο για να

μειώσουν τους μισθούς τους και να μετατρέψουν της εργασία σε μορφή

δουλείας από μέσον αυτοπραγμάτωσης.

Παλαιότερα ο Μαρξ θεωρούσε ότι η καταστροφή των μηχανών από τους

Λουδίτες ήταν μια ανώριμη μορφή αγώνα διότι αλλού θα έπρεπε να στρέψουν

την οργή τους. Έγραφε: «Χρειάζεται χρόνος και εμπειρία πριν οι εργάτες,

αφού θα έχουν μάθει να ξεχωρίζουν ανάμεσα στη μηχανή και στην

καπιταλιστική της χρήση, να κατευθύνουν τις επιθέσεις τους, όχι ενάντια στο

υλικό μέσο παραγωγής, αλλά ενάντια στον κοινωνικό τρόπο εκμετάλλευσης».

Για να προσθέσει: «Σε κάθε περίπτωση εχθρός είναι το κοινωνικό σύστημα

και όχι τα μέσα που χρησιμοποιεί....Ο καπιταλισμός ήταν που είχε στρέψει τις

μηχανές εναντίον των ανθρώπων».

Η διαφορά αξιοποίησης της τεχνολογίας στον καπιταλισμό και στον

σοσιαλισμό είναι ουσιώδης. Ο καπιταλισμός σύμφωνα με τον Βάλτερ

Μπένγιαμιν μετατρέπει την τεχνολογία σε "φετίχ της καταδίκης" αντί να την

κάνει "κλειδί της ευτυχίας" αξιοποιώντας τις δυνατότητές της. Μετατρέπει κάθε

τεχνική και επιστημονική πρόοδο σε κοινωνική οπισθοδρόμηση.. Ο Μαρκούζε

μάλιστα, διακήρυσσε το προφανές: Δηλαδή ότι με την αξιοποίηση της

τεχνολογίας θα μπορούσαμε να πάμε "από την επιστήμη στην ουτοπία" του

σοσιαλισμού Η τεχνολογία μάλιστα παρέχει σήμερα σε κάθε πολίτη τη

δυνατότητα, που παραμένει αναξιοποίητη, να συμμετέχει άμεσα στις

αποφάσεις της πολιτείας σε όλα τα επίπεδα, μηδενίζοντας το χάσμα μεταξύ

κυβερνώντων και κυβερνωμένων της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας η οποία

τελεί υπό τον έλεγχο του κεφαλαίου.

Έγραφε ο Μαρξ για την αντοχή ενός κοινωνικού σχηματισμού: «Κανένας

κοινωνικός σχηματισμός δεν καταστρέφεται ποτέ προτού αναπτυχθούν όλες

οι παραγωγικές δυνάμεις για τις οποίες είναι επαρκής, και νέες ανώτερες

σχέσεις παραγωγής ποτέ δεν αντικαθιστούν τις παλιές αν οι υλικές

προϋποθέσεις της ύπαρξής τους δεν έχουν πρώτα ωριμάσει μέσα στο

πλαίσιο της παλιάς κοινωνίας». Οι παραγωγικές δυνάμεις του καπιταλισμού

σαφώς δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως μέχρι σήμερα, όπως το επιβεβαιώνει η

ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και η διαρκής τελειοποίηση των μέσων

καταστροφής. Η συνθήκη που διασφαλίζει τη συνέχιση του καπιταλισμού είναι

η ανεξάντλητη ικανότητά του να τροφοδοτεί νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Αν

όμως, διερωτάται ο Μάρεï Μπούκσιν, αυτή καθαυτή η ύπαρξη του

καπιταλισμού προϋποθέτει τη διαρκή τεχνολογική εξέλιξη, και αν η ικανότητά

του να καινοτομεί τεχνολογικά είναι ουσιαστικά απεριόριστη ενισχύοντας

ταξικά την κυριαρχία του, τότε πώς και από ποιά εναλλακτική κοινωνική τάξη

πραγμάτων θα μπορέσει ποτέ να αντικατασταθεί; Ο Τζορτζ Όργουελ έγκαιρα

μας έχει προειδοποιήσει.

Μακροδημόπουλος Δημήτρης

Αλεξ/πολη - κιν. 6947-771412