Η ΣΦΑΙΡΑ, Η ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ Η ΤΙΜΗ
Η Κρήτη ως Καθρέφτης του Ελληνικού Τραύματος
Στην Κρήτη, κάθε φορά που μια βεντέτα αναζωπυρώνεται, δεν ξυπνούν μόνο τα όπλα. Ξυπνά μια συλλογική μνήμη πόνου που πηγαίνει πολύ πιο βαθιά από την πράξη του φόνου. Είναι η μνήμη μιας κοινωνίας που έμαθε να ζει στην άκρη της απώλειας και να επιβιώνει με την υπεραναπλήρωση της υπερηφάνειας. Η Κρήτη υπήρξε τόπος κατοχών, εξεγέρσεων και αυτοδικίας.
Από τους Οθωμανούς και τους Ενετούς, μέχρι τη γερμανική Κατοχή, το νησί έζησε με τον "κανόνα της επιφυλακής", δηλαδή σε μια επιβίωση που προϋπέθετε να είσαι πάντοτε έτοιμος, σε μια επαγρύπνηση, να αντισταθείς.
Μέσα από αυτή τη μακραίωνη εμπειρία, η βία δεν καταγράφηκε μόνο ως απειλή, αλλά κατέληξε να γίνει τρόπος ύπαρξης.
Η "τιμή", η “παλικαριά”, το "μαύρο πουκάμισο", δεν είναι απλά επιφανειακά γνωρίσματα ανδρισμού. Δεν είναι απλά "τοξική αρρενωπότητα". Είναι τραυματικά αντισώματα απέναντι στην ιστορική ταπείνωση.
Όταν για γενιές ο άνθρωπος ζει κάτω από την κατοχή, την αδικία ή τη φτώχεια, το μόνο που του απομένει να υπερασπιστεί είναι το όνομά του, τη φήμη του, την οικογένειά του.
Έτσι, το όπλο δεν είναι απλώς μέσο βίας, είναι σύμβολο αξιοπρέπειας.
Η σφαίρα δεν σκοτώνει μόνο τον “εχθρό”, σκοτώνει - στο φαντασιακό επίπεδο - και την αίσθηση του ανίσχυρου.
Ο άντρας δεν εκδικείται απλά επειδή μισεί.
Εκδικείται γιατί δεν αντέχει να νιώθει άλλο αδύναμος. Στα πρώτα Μνημονιακά χρόνια είδαμε την ίδια απεγνωσμένη προσπάθεια απαλλαγής από το "στίγμα του αδύναμου αρσενικού" με την αύξηση της αυτοκτονικότητας ιδιαίτερα στην Κρήτη.
Η Τιμή γίνεται στην πραγματικότητα μια ανακουφιστική υπεραναπλήρωση στο Τραύμα της αδυναμίας/ανεπάρκειας.
Από την άλλη, στην Κρήτη, η οικογένεια υπήρξε για αιώνες ο πραγματικός θεσμός εξουσίας. Το κράτος -μακρινό, άδικο, απρόσωπο- δεν μπόρεσε να ριζώσει ως πηγή νομιμότητας.
Γι’ αυτό, η έννοια της δικαιοσύνης διαμορφώθηκε εντός του σπιτιού και όχι στις αίθουσες των δικαστηρίων.
Ο πατέρας, ο παππούς, ο αδελφός δεν είναι απλώς συγγενείς·
είναι φορείς του Νόμου, εκπρόσωποι μιας προαιώνιας πατριαρχίας.
Κι έτσι, η “βεντέτα” λειτουργεί ως ένα παράλληλο δικαστήριο,
μια μορφή τοπικού δικαίου της τιμής, που αντικαθιστά τον επίσημο Νόμο όταν αυτός απουσιάζει ή δεν εμπνέει εμπιστοσύνη.
Στην Κρήτη η Οικογένεια είναι, στην πραγματικότητα, ακόμη και στις μέρες μας, ένα Μικρο-Κράτος, με τους μπάτσους, τους εισαγγελείς του, τις μηχανοραφίες του και όλα τα συναφή.
Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, αυτή η βαθιά κρητική δυσπιστία προς την κεντρική εξουσία συνδέθηκε άμεσα με τη μεταπολιτευτική οικονομική κουλτούρα της εξάρτησης.
Η ΠΑΣΟΚική “ανάπτυξη”, οι κρατικές παροχές, η αχαλίνωτη τουριστική μεγέθυνση, οι επιδοτήσεις τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ και η "νεοπλουτίλα" δεν έφεραν μονάχα εισόδημα, αλλά και μια νέα μορφή ψυχικής υποτέλειας.
Το κράτος δεν εμφανίστηκε ως θεσμός δικαιοσύνης, αλλά ως "πατέρας" που αποζημιώνει. Και ο πολίτης, κουρασμένος από αιώνες ιστορικής ανασφάλειας, δέχτηκε, μάλλον με βαριά καρδιά, αυτό το συμβόλαιο εξάρτησης: να μην είναι πια αφέντης της γης του, αλλά δικαιούχος επιδότησης.
Στα χωριά της Κρήτης -ίσως και σε όλη την Ελλάδα- ο δεσμός με τη γη μετατράπηκε σε σχέση διοικητικής/οικονομικής εξάρτησης. Η αγροτική υπερηφάνεια αντικαταστάθηκε από τη γραφειοκρατική προσμονή.
Έτσι, η κοινωνία που έμαθε να ζει με το όπλο, έμαθε να ζει και με το "χαρτί" της επιδότησης. Δύο μορφές του ίδιου τραύματος:
της ανάγκης να νιώθεις ότι έχεις τον έλεγχο, έστω και ψευδή.
Αυτή η εκδοχή συνδέει την τοπική κουλτούρα βίας και τιμής με τη συστημική κουλτούρα εξάρτησης και ψευδο-ανάπτυξης, έτσι που
η σφαίρα και η επιδότηση γίνονται δύο όψεις του ίδιου ψυχικού τραύματος-του τραύματος της χαμένης αξιοπρέπειας που ζητά ακόμη να ακουστεί.
Όλο αυτό συγκροτεί ένα ψυχικό οικοσύστημα απένθηστου πένθους, όπου η Βία είναι η τελετουργία του, το μαύρο πουκάμισο η στολή της ιερουργίας του και το όπλο το εξαπτέρυγο του ευαγγελίου του.
Κάθε φορά που πέφτει αίμα, πίσω από τη φαινομενική σκληρότητα, υπάρχει ανείπωτο πένθος.
Στην Κρήτη όπου “ο άντρας δεν κλαίει”, η λύπη μεταμορφώνεται σε οργή και το πένθος σε πράξη εκδίκησης.
Κάπως έτσι, στην ψυχή του Κρητικού, η έννοια του νόμου ταυτίστηκε με την απώλεια της ελευθερίας. Και η υπεράσπιση της ελευθερίας εκφράστηκε -εύλογα αν και παράδοξα- με την ατομική βία.
Η Κρήτη δεν είναι εξαίρεση του ελληνικού κόσμου. Είναι ο καθρέφτης του ή μάλλον ο μεγεθυντικός φακός του.
Εκεί αποτυπώνεται καθαρότερα το μεγάλο ελληνικό παράδοξο:
μια κοινωνία με βαθύ ήθος και ανθρωπιά, που κουβαλά όμως ανεπεξέργαστα τραύματα ταπείνωσης και διχασμού.
Στην ουσία, κάθε βεντέτα, κάθε υπερβολική βία, είναι παλμός ενός συλλογικού σώματος που δεν έχει μάθει ακόμη να επουλώνει χωρίς να πληγώνει. Και κάθε μορφή κρατικής ή οικονομικής εξάρτησης είναι το ίδιο τραύμα - μεταμφιεσμένο σε εκσυγχρονισμό και ανάπτυξη. Όπως το σύγχρονο κρητικό-σκυλάδικο είναι η μοντέρνα μεταμφίεση της κρητικής μουσικής παράδοσης. Είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος μεταμφιεσμένος σε τουριστικό ποιητικό happening και ο Αλέξης Ζορμπάς σε χαρωπό entertainment.
Αυτή η βία δεν θα σταματήσει με περισσότερη αστυνόμευση,
ούτε με καταγγελίες ηθικής.
Θα σταματήσει όταν η κοινωνία μπορέσει να πενθήσει συνειδητά.
Όταν οι νέοι δουν ότι η δύναμη δεν είναι να εκδικείσαι,
αλλά να μετατρέπεις τον πόνο σε λόγο, σε τραγούδι, σε πράξη φροντίδας, σε αυθεντική δημιουργία.
Αυτό σημαίνει παιδεία που καλλιεργεί συνείδηση, τοπικές κοινότητες που μιλούν για τη μνήμη τους και μια πολιτεία που αναγνωρίζει το τραύμα, αντί να το τιμωρεί.
Η σφαίρα δεν σκοτώνει μόνο τον άλλον. Σκοτώνει και τη δυνατότητα να ειπωθεί ο πόνος. Σκοτώνει την Κρήτη στην ουσία της.
*******
Η Κρήτη εξέχει.
Είναι το τελευταίο κομμάτι γης στον ελληνικό χώρο που εξέχει και πλέει εντελώς διαφορετικά.
Διαβάζω και ακούω πράγματα, άσχετα με την πραγματικότητα, πέφτει πολύ γέλιο.
Ότι και να λένε υπάρχει κάτι κοινό: Όλοι αντιμετωπίζουν αυτό το κομμάτι γης ξέχωρα από τόν ελληνικό χώρο.
Είναι κάτι βαθιά ριζωμένο ότι πράγματι κουβαλάει μία διαφορετική ταυτότητα στην Ελλάδα . Η Κρήτη υπήρξε για αιώνες ανεξάρτητη ή ημιαυτόνομη , με δικές της παραδόσεις, δική της γλώσσα, πολιτικες δυνάμεις και συμβολισμούς , η Κρητική Πολιτεία πριν την ένωση το 1913 με την Ελλάδα, διατηρεί ισχυρή την ιστορική αυτοσυνειδηση της ανεξαρτησίας της .
Η Κρήτη σήμερα είναι από τις πιο αυτάρκεις περιοχές της Ελλάδας με ισχυρή αγροκτηνοτροφία , πολύ ισχυρή μουσική παράδοση ,δική της γλώσσα .
Διότι στην Κρήτη υπάρχουν καλοί άνθρωποι, υπάρχουν κακοί άνθρωποι αλλά όλοι έχουν κάτι κοινό: την συλλογική φαντασία!
Οι Κρήτες είναι φαντασιοπληκτοι και ποιητικοί.
Αυτός που θα κεράσει τα πάντα σε ένα τράπεζι φίλων του είναι σίγουρα Κρητικός!
Γι αυτό όλοι τους ζηλεύουν. Αποτελούν σύμβολο μιας αυθεντικής Ελλάδας.
Είναι υπερβολικοί , παθιασμένοι, κλέφτες ψεύτες, αγαπούν με όλη την δύναμη της ψυχής τους, Διονυσιακοί, μέθυσοι ,ερωτευμένοι, έτοιμοι να πεθάνουν (20 χρόνια αρνητικό ρεκόρ στις αυτοκτονίες) έτοιμοι να σκοτώσουν για μια τιμή...
Με λίγα λόγια η Κρήτη είναι η Ελλάδα που αντιστέκεται.
Και ναι οι Κρήτες δηλώνουν πρώτα Κρητικοί και μετά Έλληνες.
Τι είναι βεντέτα; Είναι η δική σας σύγκρουση ανάμεσα στην αυτονομία και την έννομη τάξη.
Η υπόλοιπη Ελλάδα έχει διαλέξει. Αυτό είναι το πρόβλημα τους όχι τι επιλέγει ο λαός της Κρήτης.
Διότι κανείς δεν εξέφρασε πόνο για τις ζωές που χάθηκαν αλλά γιατί αυτοί οι τρελοί επιμένουν κάτι διαφορετικό και τολμηρό, άναρχο ..
Το ποια επιλογή είναι περισσότερο ηθική ας μην το συζητήσουμε, ας μείνουμε στο πιο νόμιμο και βολικό. Για την κατάπτυστη αφίσα που κυκλοφόρησε
Ποιος κινδυνεύει από τους Κρήτες; Οι γελοίοι βγήκαν από τίς τρύπες τους γιατί όταν πρέπει να βγουν στην μάχη ,τους ψάχνουμε... Η ιστορία μας είναι πρόσφατη :
Στρατηγός Κουρτ Στούντεντ, διοικητής των γερμανικών αεραποβατικών δυνάμεων: «Οι Κρητικοί πολέμησαν με απαράμιλλο θάρρος, με πέτρες, μαχαίρια και ό,τι άλλο βρήκαν. Δεν έχω ξαναδεί τέτοιο λαό.»
> 
Γερμανός αλεξιπτωτιστής (μαρτυρία στα απομνημονεύματα του): «Δεν πολεμούσαμε μόνο στρατιώτες, αλλά έναν ολόκληρο λαό. Γυναίκες και γέροι μας πυροβολούσαν από τα χωράφια.» > Ο ίδιος ο Χίτλερ, σε ομιλία του στη Ράιχσταγκ (1941): «Η Μάχη της Κρήτης απέδειξε πως ο Έλληνας, κι όταν νικηθεί, δεν υποτάσσεται. Οι άνδρες μου πολέμησαν εναντίον ηρώων.» Από την άλλη πλευρά, οι Ναζί δεν μπορούσαν να δεχθούν ότι πολίτες —και όχι τακτικός στρατός— τόλμησαν να πολεμήσουν.
Σύμφωνα με τη ναζιστική ιδεολογία, αυτό θεωρούνταν "παράνομος πόλεμος", και έτσι διέταξαν σκληρά αντίποινα.
> 
Ο στρατηγός Μπρούνο Μπράουερ (διοικητής Κρήτης το 1941) έγραψε: «Οι κάτοικοι της Κρήτης θα τιμωρηθούν σκληρά για τη βαρβαρότητά τους. Θα μάθουν τι σημαίνει γερμανική εκδίκηση.» Αυτό οδήγησε σε μαζικές εκτελέσεις και ολοκαυτώματα:
Κάνδανος (καταστράφηκε ολοσχερώς)
Βιάννος, Ανώγεια, Δαμάστα, Κρύα Βρύση κ.ά.
Μετά τον πόλεμο, πολλοί Γερμανοί βετεράνοι ομολόγησαν ότι:
> «Οι Κρητικοί ήταν από τους πιο γενναίους ανθρώπους που συναντήσαμε ποτέ.»
Θα μπορούσα να γράφω ατελείωτα τι χρωστάμε στους Κρήτες . Αλλά ο φασισμός βρίσκεται εντός τών τειχών, πιστεύουν ότι βρίσκονται σε καιρό ειρήνης οι προσκυνημένοι τής ιστορίας που θέλουν να καθαρίσουν. Στα δύσκολα οι Κρητικοί όμως ήταν εκεί..
***************
ΒΕΝΤΕΤΑ....
Βεντέτα, ο θλιβερός νόμος της ανταπόδοσης
Βεντέτα, ο εκδικητικός φόνος που κατευνάζει το αίσθημα δικαίου της ανταπόδοσης. Ο νόμος της ανταπόδοσης εκδηλώνεται ήδη από την Μινωική εποχή. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» αναφέρει ως εισηγητή του «Δικαίου της ανταπόδοσης» τον μυθικό Ροδάμανθο. Στην εισήγηση του παρουσιάζεται να υποστηρίζει ότι «ει και πάθοι τα τ’ ερεξε, δίκη κ’ ιθεία γένοιτ» (μόνο σαν πάθει ό,τι έκανε, δίκη σωστή θα γίνει». Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η βεντέτα για την Κρήτη είναι ένας πανάρχαια εθιμικά θεσπισμένος τρόπος δικαιοσύνης.
Η βεντέτα «φύτρωσε» από την αρχαιότητα στην όμορφη Κρήτη και ρίζωσε καλά στα γόνιμα εδάφη της μεγαλονήσου μέχρι τα σύγχρονα χρόνια, γράφοντας πολλές μαύρες σελίδες στην ιστορία του νησιού. Για χάρη αυτού του άγραφου νόμου, που για τους συμμετέχοντες εκτός από την αντεκδίκηση για το κακό που μπορεί κάποιος να τους προκάλεσε, σήμαινε και την διαφύλαξη της τιμής αυτών και της οικογένειας τους, χάθηκαν πολλές ψυχές.
Μία από τις μεγαλύτερες βεντέτες του νησιού ξεκίνησε το 1941, όταν η Κρήτη βρισκόταν ήδη υπό Γερμανική κατοχή, μεταξύ δύο πολυμελών οικογενειών, των Σαρτζετάκηδων και των Πενταράκηδων. Αφορμή υπήρξε μια γυναίκα, όμως με το πέρασμα των χρόνων και το τέλος του Παγκόσμιου πολέμου η αφορμή ξεχάστηκε και έμεινε το μίσος των δύο οικογενειών με αποτέλεσμα μέσα σε 15 χρόνια οι δύο οικογένειες να μετρούν 140 νεκρούς άντρες.
Στις βεντέτες ποτέ δεν αποτελούν στόχοι αντεκδίκησης οι γυναίκες. Ο δικηγόρος- ερευνητής Ιωάννης Βαρδάκης στην μελέτη του για λογαριασμό του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου με τίτλο «Συμβολή στη μελέτη της Βεντέτας» εξηγεί πως «η γυναίκα βρισκόταν στο απυρόβλητο, καθώς δεν προσλάβανε τον χαρακτήρα της αντεκδίκησης, αφού δεν συνυπολογιζόταν στα ντουφέκια της οικογένειας. Ακόμα και αν η γυναίκα πραγματοποιούσε εγκληματική πράξη, δεν αποτελούσε το έγκλημα αφορμή για οικογενειακές αντεκδικήσεις».
Επίσης, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι αποφάσεις των δικαστηρίων για τους δράστες που προέβησαν σε πράξεις αντεκδίκησης, σε πολλές περιπτώσεις, είναι ιδιαίτερα μειωμένες, καθώς λαμβάνετε υπόψιν το εθιμικό δίκαιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Γιάννης Παπαδόσηφος. Η αρχή της ιστορίας ξεκινάει το 1983 όταν ο γιος του Γιάννη Παπαδόσηφου, Μανώλης, πηγαίνει σε μία ταβέρνα του Ρεθύμνου να συναντήσει τον Γιάννη Βενιεράκη για να συζητήσουν για μια διαμάχη που είχαν και αφορούσε μια γυναίκα. Ο Βενιεράκης σκότωσε με τρεις σφαίρες τον Παπαδόσηφο. Πρωτόδικα ο Βενιεράκης καταδικάζεται σε ισόβια. Η έφεση γίνεται στον Πειραιά. Στο δικαστήριο βρίσκεται ο πατέρας του θύματος, ο οποίος έχει κρυμμένο πίσω από την πλούσια γενιάδατα του ένα όπλο, με το οποίο σκοτώνει τον δολοφόνο του παιδιού του. Ο Γιάννης Παπαδόσηφος καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλάκιση και έμεινε στην φυλακή 5 χρόνια.
Ο φόνος μέσα στο δικαστήριο ίσως έχει και μια ισχυρή συμβολική σημασία, καθώς ο δράστης νιώθει πως η ύψιστη μορφή δικαιοσύνης δεν θα αποδοθεί με την απόφαση του δικαστηρίου ακόμα και αν είναι καταδικαστική, αλλά με το δίκαιο της ανταπόδοσης που είναι ριζωμένο βαθιά μέσα στην συνείδηση του.
Υπάρχουν όμως και αρκετές περιπτώσεις που δεν καταλήγουν στις αίθουσες δικαστηρίων και σε βίαιες πράξεις, καθώς μπαίνουν ανάμεσα στις δύο οικογένειες οι λεγόμενοι «μεσίτες». Μεσίτες είναι εκείνοι που επιδιώκουν τον «σασμό», όπως λέγεται στην κρητική διάλεκτο, δηλαδή αποτελούν τους συμφιλιωτές. Οι μεσίτες ήταν πρόσωπα κύρους στην τοπική τους κοινωνίες και λόγω της πείρας τους λειτουργούσαν σαν πυροσβέστες στην εκάστοτε περίπτωση που μπορούσε να εξελιχθεί σε παρανάλωμα του πυρός.
Στα σύγχρονα χρόνια ο «σασμός» επικυρωνόταν με μια βάφτιση, μια «συντεκνιά», όπως λένε οι Κρητικοί, ή με ένα γάμο μεταξύ προσώπων των δύο οικογενειών. Ωστόσο, αναφορές συμβιβασμών μεταξύ εχθρικών μεταξύ τους οικογενειών έχουμε από την εποχή της ενετοκρατίας. Τότε υπέγραφαν συμφωνητικό ενώπιον νοτάριου (συμβολαιογράφου), όπου πιστοποιούσαν την διακοπή των εχθροπραξιών τους. Στα μέσα του 20ου αιώνα βρίσκουμε πρακτικά συμφιλίωσης να δημοσιεύονται σε τοπικές εφημερίδες, ανακοινώνοντας έτσι την λήξη της βεντέτας.
Σήμερα μπορεί το φαινόμενο να μην έχει εξαλειφθεί εντελώς, όμως έχει μειωθεί αρκετά, σε σημείο ευελπιστούμε σύντομα να το ακούμε μόνο σε ιστορίες του παρελθόντος. Ωστόσο, είναι άδικο να χρεώνουμε την βεντέτα μόνο στην Κρήτη ή ακόμα και στην Μάνη. Η βεντέτα είναι ένα φαινόμενο το οποίο αναπτύχθηκε σε αρκετές Μεσογειακές και Αραβικές χώρες.
https://www.originalcrete.gr/
ΑΣΤΕΡΑΚΙ.....
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου