του Παντελή Σαββίδη
Όλοι όσοι ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική και την άμυνα της χώρας καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: η χώρα δεν σχεδιάζει την εξωτερική πολιτική και την άμυνά της. Και δεν έχει τους κατάλληλους θεσμούς να το κάνει. Το ερώτημα είναι γιατί δεν το κάνει.
Για να σχεδιάσεις, όμως, εξωτερική πολιτική και άμυνα πρέπει να δεις την γεωπολιτική σου θέση, πως αυτή αξιοποιήθηκε τον 20ο , τουλάχιστον, αιώνα και αφού εξετάσεις τα σημερινά διεθνή διακυβεύματα να δεις πως μπορείς να ενταχθείς στη διεθνή σκακιέρα.
Το βιβλίο του Πρέσβη ε.τ. Γεώργιου Πουκαμισά “Γεωπολιτικά Διλήμματα της Ελλάδας στις αρχές του 20ου αιώνα” παρέχει τη δυνατότητα κατανόησης αυτών των διακυβευμάτων. Αποκαλύπτει, επίσης, πως ανθρωπινο δυναμικό έχει η χώρα. Αλλά δεν το αξιοποιεί. Και το ερώτημα είναι γιατί;
Στο κείμενο που ακολουθεί κατατίθενται ορισμένοι προβληματισμοί απο το βιβλίο και σχολιασμοί επ αυτών. Είναι η βάση της παρουσίασης του βιβλίου στον Ιανό, την Πέμπτη 27 Απριλίου του δημοσιογράφου Παντελή Σαββίδη.
Στο κείμενο κρίθηκε σκόπιμο να περιληφθούν και οι κύριες γεωπολιτικές θεωρίες με βάση τις οποίες κινήθηκαν οι δυνάμεις της εποχής.
Φοβάμαι πως η σύγκριση στον γεωπολιτικό προβληματισμό και την πολιτική και κοινωνική δυναμική της Ελλάδας μεταξύ της εποχής στην οποία αναφέρεται ο κ. πρέσβης και της Ελλάδας των ημερών μας, δεν μας κολακεύει τους συγχρόνους.
Τότε, η Ελλάδα είχε στόχους και οράματα τα οποία επεδίωκε να υλοποιήσει.
Σήμερα δεν είμαι σίγουρος αν υπάρχει συνείδηση του ποιοι είμαστε, από που ερχόμαστε και που πάμε.
Γενικώς, ευτυχώς που βρισκόμαστε στο σήμερα, έστω και χωρίς πυξίδα, από το να αναζητάμε να απελευθερώσουμε με πολέμους αλύτρωτες περιοχές.
Ο κ. πρέσβης μας λέει εξαρχής πως δεν θα γράψει διπλωματική ιστορία αλλά θα δει το θέμα του γεωπολιτικά. Και αυτό έχει ξεχωριστή σημασία διότι από ιστορίες, στρατιωτικές, διπλωματικές ή ακαδημαϊκές το θέμα έχει εξαντληθεί.
Με την γεωπολιτική του προσέγγιση μπορεί να αναδειχθούν και άλλες συνιστώσες του. Πέραν των ελληνικών.
Διότι, βασικό αντικείμενο της γεωπολιτικής είναι η εξέταση της γεωγραφικής κατανομής της ισχύος και κατ’ ακολουθίαν των συγκρούσεων μεταξύ των διαφόρων κρατών.
Θα αναρωτηθείτε και ισχύς τι είναι; Είναι ο βαθμός επιρροής που έχει ένα κράτος σε άλλους δρώντες.
Στη γεωπολιτική, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας ο έλεγχος των εδαφών έχει την πρωτοκαθεδρία όσον αφορά τις επιδιώξεις των κρατών.
Η σχέση είναι αμφίδρομη, δηλαδή η απόκτηση εδαφών αυξάνει την ισχύ ενός κράτους, όπως αντίστοιχα και η αύξηση της ισχύος συχνά συνεπάγεται επιπλέον εδάφη.
Αν ανατρέξει κανείς στο παρελθόν, θα δει ότι ήδη από την αρχαιότητα βασικό κίνητρο που ωθούσε μία χώρα στο να ξεκινήσει πόλεμο ήταν η απόκτηση νέων εδαφών.
Η ήττα στον πόλεμο κατά κανόνα σημαίνει και μείωση της εδαφικής επικράτειας για τον ηττημένο.
Αυτά για τους οπαδούς της Ελλάδας της Μελούνας. Μια χώρα που δεν δίνει δυναμισμό στην παρουσία της θα εκλείψει.
Δεν θα ταυτιστούμε με τις θεωρίες ότι τα μικρά κράτη τα οποία δεν μπορούν να πετύχουν τις επιδιώξεις τους εξαφανίζονται, διότι υπάρχουν και οι συμμαχίες μέσα στις οποίες διαδραματίζουν τον ρόλο τους και επιβιώνουν. Αλλά το πολυσυζητημένο θέμα της ανεξαρτησίας είναι ψευδαίσθηση και ουτοπία.
Το βιβλίο διατρέχει η γενετική ασθένεια του ελληνικού κράτους. Η κηδεμόνευσή του από τις τρείς δυνάμεις Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία. Την θέση της Ρωσίας πήραν μετά τον Β!ΠΠ οι ΗΠΑ. Μια ασφυκτική κηδεμόνευση που άλλοτε λειτούργησε καταστρεπτικά αλλά και άλλοτε βοήθησε την εξέλιξη του κράτους.
Ο συγγραφέας ονομάζει την χώρα «δια βίου ανήλικη». Έχω έναν πιο ορισμό. Αιωνία κορασίς. Η κορασίς δεν μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί αλλά και ασχημονούν επάνω της, όταν απαιτείται.
Η περίοδος στην οποία αναφέρεται το βιβλίο είναι η περίοδος στην οποία κυριαρχεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Υπάρχει ένας ιστορικός αναθεωρητισμός με προφανή φιλοβασιλικά κίνητρα που αμφισβητεί οτιδήποτε έκανε ο Βενιζέλος. Σε σημείο που να αναρωτιέται κανείς αν θα επιθυμούσαν μια Ελλάδα στα όρια της Μελούνας.
Ο αναθεωρητισμός αυτός ο οποίος επεκτείνεται στο σύνολο της ελληνικής ιστορίας θεωρεί επίσης τους δικτάτορες του 67 βενιζελικούς επειδή έδιωξαν τον βασιλιά.
Τόσο καλά. Στο βιβλίο τώρα.
Το βιβλίο επιδιώκει να αναδείξει τα διλήμματα και τις επιλογές των ηγεσιών της χώρας κυρίως το 1914- 1915 και να διευκολύνει τη Συναγωγή διδαγμάτων στη σύγχρονη πραγματικότητα.
ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ
Επειδή το βιβλίο προσεγγίζει τα ζητήματα γεωπολιτικά ας δούμε δύο τρία πράγματα που θα βοηθήσουν στην προσέγγιση.
Από όσα ακολουθήσουν θα αντιληφθούμε το γιατί της πολιτικής των δυνάμεων.
Την γεωπολιτική του Κράτους διαμόρφωσε ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας με τα περίφημα υπομνήματά του προς τους συμμάχους με τα οποία προσδιόριζε τους εθνικούς στόχους και αξίωνε διεύρυνση της επικρατείας της αναγεννηθείσας Ελλάδος.
Ο Καποδίστριας έβλεπε ένα κράτος- αλυσίδα θαλάσσιων – νησιωτικών βατήρων, με επαρκή ωστόσο μητροπολιτική / χερσαία ενδοχώρα αδιαφορώντας εάν κρίκοι της αλυσίδας αυτής κείνται κατέναντι του μικρασιατικού κορμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Είναι φανερό ότι ένα τέτοιο κράτος για να σταθεί θα είχε ανάγκη ισχυρού ναυτικού.
Κατανοούσε επομένως ο κυβερνήτης ότι το κράτος αυτό μεταξύ των τριών δυνάμεων του Ναυαρίνου πρωτίστως με την Αγγλία θα έπρεπε να συνεννοηθεί. Της τελευταίας η πολεμική προς τον Καποδίστρια δεν οφειλόταν τόσο στην φιλορωσική διάθεση αυτού, αλλά στον αγώνα του να στήσει σχετικά ακηδεμόνευτο κράτος.
Είχε και ο συχωρεμένος τις ψευδαισθήσεις του.
Η θέση αυτή του Καποδίστρια, δηλαδή ότι η Ελλάδα είναι μια ναυτική χώρα, την οποία συμμερίζεται ο πρέσβης και συμφωνώ και εγώ, καθόρισε τις επιλογές της. Η προσήλωση του Μαυροκορδάτου στην αρχή και του Βενιζέλου στη συνέχεια στον αγγλικό παράγοντα είχε ως υπόβαθρο αυτήν την συνειδητοποίηση.
Πέραν των πολιτικών και η ελληνική κοινωνία όποτε κλήθηκε να αποφασίσει την πλευρά που θα γύρει έγειρε με αιματηρό και οριακό τρόπο αλλά έγειρε προς τις ναυτικές δυνάμεις της δύσης.
Η Ελλάδα συνδέεται με τρείς γεωπολιτικές ενότητες (Βαλκάνια, Ανατολική Μεσόγειος, Κεντρική Ασία).
Υπάρχει μια παρεξηγημένη σύνδεση της γεωπολιτικής με τον γερμανικό επεκτατισμό και τις τραγωδίες που προκάλεσε αλλά δεν φταίει η γεωπολιτική για τις πολιτικές αποφάσεις.
Ο πρώτος Γερμανός γεωπολιτικός, μετά τον Κλαούζεβιτς ήταν ο Friedrich Ratzel (1844-1904) στον οποίο οφείλεται η έννοια του Ζωτικού Χώρου (Lebensraum).
Κύριος άξονας της σκέψης του Ράτσελ ήταν η κατοχή εδαφών, ως βασικό προαπαιτούμενο για την περαιτέρω ενδυνάμωση του Κράτους.
Ακολουθεί ο Haushofer προβάλλει την άποψη ότι η πυκνοκατοικημένη Γερμανία όφειλε μία επέκταση ακριβώς λόγω του υψηλού πολιτισμού της.
Ο Haushofer ήταν ο προπάτωρ στην διατύπωση της γεωπολιτικής οντότητας της Ευρασίας, με την έννοια συνεννόησης Γερμανίας και Ρωσίας.
Επέμενε έντονα στην συνομολόγηση βιώσιμου συμφώνου μη επίθεσης με τον Στάλιν και ετάχθη κατά της επιθέσεως στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1941.
Μην αποκλείετε ένα από τα υψηλά διακυβεύματα του ουκρανικού πολέμου σήμερα στον οποίο παγίδευσαν την Ρωσία οι ΗΠΑ να είναι η διάρρηξη αυτής της επικίνδυνης σχέσης Ρωσίας- Γερμανίας.
Δεν ανέλαβε τυχαία ο Σρέντερ επικεφαλής της GAZPROM.
Δεν ήταν τυχαία η ανατίναξη των αγωγών Nord Stream. Ούτε λάθος των Γερμανών πολιτικών η ρωσική πολιτική του Βερολίνου.
Παρατίθενται, επίσης, στο βιβλίο οι θεωρίες αγγλοσαξωνων γεωπολιτικών οι οποίοι τονίζουν την διάκριση ηπειρωτικών και ναυτικών δυνάμεων (ηπειρωτικές είναι η Ρωσία και η Ο.Α. ναυτικές η Ελλάδα και η Μ. Βρετανία) και αναλύεται η θεωρία της heartland του Μακίντερ και της Rimland του Σπάϊκμαν.
Την Ελλάδα χρειάζονται και τα δύο είδη δυνάμεων. Και οι ηπειρωτικές και οι ναυτικές για να επιτύχουν τον στόχο τους.
ΟΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
Ο πρώτος Γερμανός γεωπολιτικός, μετά τον Κλαούζεβιτς, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ήταν ο Friedrich Ratzel (1844-1904) στον οποίο οφείλεται η έννοια του Ζωτικού Χώρου (Lebensraum). Ορίζεται, επίσης, η ισχύς ως αναλογία επιρροής που μπορεί να ασκήσει μια χώρα πάνω σε άλλους δρώντες.
Κύριος άξονας της σκέψης του Ράτσελ ήταν η κατοχή εδαφών, βασικό προαπαιτούμενο για την περαιτέρω ενδυνάμωση του Κράτους. Με άλλα λόγια, ένα κράτος έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει τον απαραίτητο ζωτικό χώρο που του αναλογούσε και κατόπιν να επιδιώξει μεγαλύτερη ισχύ.
Η εκπλήρωση αυτών των δύο προϋποθέσεων θα μετέτρεπε ένα κράτος σε μεγάλη δύναμη και περαιτέρω σε παγκόσμια δύναμη. Δηλαδή ένα κράτος για να θεωρείται επιτυχημένο έπρεπε οπωσδήποτε να επεκταθεί εδαφικά. Για τον Ράτζελ η επιτυχής αναζήτηση ζωτικού χώρου διαφοροποιεί τα ισχυρά από τα ασθενή κράτη με τα τελευταία να είναι όπως θεωρεί ουσιαστικά καταδικασμένα να εξαφανιστούν.
Ο Αριστοτέλης είχε περιγράψει το κράτος σαν μία φυσική οντότητα. ο Ράτζελ κάνει ένα βήμα παραπέρα παρομοιάζοντας το κράτος με έναν ζωντανό οργανισμό που υπάρχει ανεξάρτητα από τα έθνη και τις κοινωνίες.
Η κρίσιμη αυτή τη λεπτομέρεια δεν είναι χωρίς σημασία. Πράγματι οι θεωρητικοί της γεωπολιτικής στη Γερμανία προέκριναν το κράτος έναντι των πολιτών. (ΣΣ. Αυτό έχει να κάνει με τον τρόπο που οι πολίτες αντιμετωπίζουν το κράτος με την τυφλή υποταγή. Όπως και στην Τουρκία).
Η σχέση όμως μεταξύ κράτους και πολιτών ήταν αμφίδρομη με την έννοια ότι η πληθυσμιακή αύξηση έπρεπε να συνοδεύεται και από αντίστοιχη εδαφική επέκταση. Κατ αυτό τον τρόπο εισήχθη από τον Ράτζελ ο εν πολλοίς αμφιλεγόμενος όρος του ζωτικού χώρου. Είχε κατά νου την πυκνοκατοικημένη Γερμανία η οποία εστερείτο μεγάλων καλλιεργήσιμων εδαφών. Τα δυναμικά κράτη όφειλαν και έπρεπε να επεκταθούν. Η θεωρία του ζωτικού χώρου βρίσκεται στη βάση της πολιτικής ιδεολογίας των ναζί για την επέκταση της Γερμανίας στην υπόλοιπη Ευρώπη μέχρι την Ουκρανία.
Ο σημαντικότερος Γερμανός πολιτικός επιστήμονας μετά τον Ράτζελ υπήρξε ο Haushofer (1869-1946) του οποίου η γεωπολιτική σκέψη παρέμεινε zωντανή και κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου.
Τον βασικό παράγοντα της επιβίωσης ενός κράτους κατά τον μεγάλο αυτό γεωπολιτικό στοχαστή αποτελεί η έκταση του. Στη βάση της προϋπάρχουσας αντίληψης του ζωτικού χώρου ο Haushofer προβάλλει την άποψη ότι η πυκνοκατοικημένη Γερμανία όφειλε μία επέκταση ακριβώς λόγω του υψηλού πολιτισμού της.
Στο ίδιο πλαίσιο, μάλιστα, κινούμενος ο Χίτλερ έγραφε στο πόνημα του ο Αγών μου ότι ο απώτερος στόχος του ήταν η απόκτηση του αναγκαίου ζωτικού χώρου για τη Γερμανία και όχι απλώς η επιστροφή στα σύνορα του 1914. Και τούτο διότι ο φυλετισμός φίλτραρε κάθε πολιτική του αντίληψη. Έβλεπε δηλαδή την πολιτική σαν έναν αγώνα για την επικράτηση του ισχυρότερου σαν μία φυλετική πάλη που εκτυλίσσεται με δαρβινικούς όρους.
Ήδη οι Σοφιστές είχαν κάνει διάκριση μεταξύ ανθρώπινων και φυσικών νόμων.
Σύμφωνα με τους ειδικούς όρους με τους οποίους οι ναζί ιεραρχούσαν τα κράτη κάποια από αυτά έπρεπε να εξαφανιστούν. Ο φιλελευθερισμός και η οικουμενική ηθική δεν είχαν καμία θέση στην πολιτική αντίληψη των ναζί, αφού τα συμφέροντα του φυλετικού διαχωρισμού τίθενται υπεράνω οποιουδήποτε άλλου διακανονισμό.
Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου η θεωρία του Haushofer χρησιμοποιήθηκε ως το κυριότερο προπαγανδιστικό εργαλείο το νάζι προκειμένου να τεκμηριώσουν θεωρητικά την επεκτατική προς την Ανατολική Ευρώπη πολιτική τους.
Οι ναζί πρέσβευαν ότι η εδαφική επέκταση προς Ανατολάς θα διασφάλιζε τη Γερμανία από ρωσική επίθεση, ενώ παράλληλα θα την ενδυνάμωνε σε περίπτωση που οι αγγλογάλλοι επενέβαιναν από τα δυτικά.
Το πλέον βασικό ζητούμενο για τη Γερμανία ήταν η αυτάρκεια την οποία οι υπόλοιπες δυνάμεις είχαν επιτύχει χάρη στις αποικίες τους.
Η Γερμανία δεν μπορούσε όμως να ακολουθήσει αποικιοκρατική πολιτική.
Άλλωστε είχε χάσει τις αποικίες της μετά την ήττα στον Α!ΠΠ και ήταν αδύνατο να τις ανακτήσει.
Θα έπρεπε επιπλέον να συνυπολογιστεί ότι η ύπαρξη αποικιών απαιτούσε μεγάλες δαπάνες που εν πολλοίς έκαναν τελικά ασύμφορη τη συντήρησή τους.
Ο Haushofer στάθμισε τις δύο αυτές εναλλακτικές προοπτικές και κατέληξε τελικά στο συμπέρασμα ότι η Γερμανία έπρεπε να αποκτήσει τον ζωτικό της χώρο με επέκτασης προς τα Ανατολικά αντί να προσπαθήσει να αποκτήσει αποικίες.
Τελικά μετά το 1945 το γεωπολιτικό βάρος θα μετατοπιζόταν προς δύο διαφορετικούς πόλους: Τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση καθώς η Ευρώπη θα έχανε την πολιτική της πρωτοκαθεδρία λόγω των καταστροφών που είχε υποστεί στον Β!ΠΠ
Οι Γερμανοί μετά την ταπείνωση του Α!ΠΠ ενστερνίστηκαν την αμφιλεγόμενη γεωπολιτική του Haushofer που εκτός από την περιβαλλοντική της αιτιοκρατία ελαυνόταν από την πολιτική σκοπιμότητα.
Οι Γάλλοι ακολούθησαν διαφορετική οδό.
Αντίθετα με τους αιτιοκράτες της Γερμανίας κινούμενοι σε ένα πλαίσιο περισσότερο πιθανοκρατικό, δημιούργησαν μία πολιτική, περιφερειακή, «τροπική» γεωγραφία, η οποία ήταν πάντως αποικιοκρατική αλλά όχι επεκτατική.
Ο Haushofer ήταν ο προπάτωρ στην διατύπωση της γεωπολιτικής οντότητας της Ευρασίας, με την έννοια συνεννόησης Γερμανίας και Ρωσίας.
Βασισμένος στη θεωρία του Μάχαν, ετάχθη και αυτός υπέρ απόκτησης αξιόλογου Πολεμικού Ναυτικού, καθώς και υπέρ της σύσφιξης των συμμαχικών σχέσεων με ισχυρές ναυτικές δυνάμεις (Ιαπωνία και Ιταλία). Επιπλέον επέμενε έντονα στην συνομολόγηση βιώσιμου συμφώνου μη επίθεσης με τον Στάλιν και ετάχθη κατά της επιθέσεως στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1941.
Ο Χίτλερ ήταν αντίθετος αν όχι ανένδοτος στη συνομολόγηση Συμμαχίας με τη Ρωσία γιατί ακριβώς πίστευε στην ανωτερότητα της Αρίας Φυλής και αντιπαθούσε ιδιαίτερα τους Σλάβους.
Τα σχέδια της περικύκλωσης της Ευρασίας απέτυχαν με τις ήττες της Γερμανίας στο Στάλινγκραντ από τους Σοβιετικούς και στο El alamein από τους βρετανούς και έτσι ναυάγησε η ιδέα της παγκόσμιας αυτοκρατορίας.
Ο ΑΓΓΛΟΣΑΞΩΝΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ
Ο Αμερικάνος Mahan, ιστορικός και αξιωματικός του ναυτικού, το 1890, εξέδωσε το αποκαλούμενο και Ευαγγέλιο της ναυτικής ισχύος με τον τίτλο: «Η επιρροή της ναυτικής ισχύος στην ιστορία 1600-1783».
Η θεωρία του είναι εξαιρετικά απλή στη σύλληψη, καθόσον εστίασε έντονα στο ότι η ναυτική ισχύς αποτελεί τον “υπηρέτη της επέκτασης”.
Η θεωρία του Μάχαν μπορεί να συνοψιστεί στα εξής κύρια σημεία:
α) η ναυτική ισχύς υπηρετεί την επέκταση διότι επιτρέπει στα κράτη να κινούν μεγάλα μέσα μεταφοράς πολύ πιο εύκολα και οικονομικά από οποιοδήποτε άλλο μέσο στην ξηρά. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι η περίοδος της ευρωπαϊκής ισχύος συμπίπτει με την κυριαρχία επί των θαλασσών.
Β) η ναυτική ισχύς εξασφαλίζει και προστατεύει το θαλάσσιο εμπόριο.
Γ) ο πλήρης έλεγχος των θαλασσών μπορεί να αναγκάσει τον εχθρό να αποσυρθεί τελείως από την θάλασσα.
δ) κάθε χώρα που φιλοδοξεί να ηγεμονεύσει πρέπει να προβάλλει τη δύναμη της μέσω της ναυτοσύνης.
Σε αντίθετη προσέγγιση από τον Μάχαν ο βρετανός πολιτικός στοχαστής Χάλφορντ Μσκίντερ προέκρινε τις ηπειρωτικές (βλέπε χερσαίες) δυνάμεις έναντι των ναυτικών καθώς μάλλον υπερεκτίμησε την αξία των Σιδηροδρομικών Υποδομών.
Η κατεξοχήν γεωπολιτική διαπίστωση κατά τον Μακίνετρ συνίσταται στη συνεχή αντιπαράθεση μεταξύ χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων.
Στη βάση της προσέγγισης αυτής οι ναυτικές χώρες π.χ. Ελλάδα ή Μεγάλη Βρετανία είναι δημοκρατικότερες σε σχέση με τις χερσαίες και σαφώς αυταρχικότερες χώρες(σαν τέτοιες θεωρεί τη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία).
Ο Μακίντερ πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο «Παγκόσμια Νήσος (Ευρασία και Αφρική) της οποίας ως «Καρδιά», «Κεντρική Γη» (Heartland) ορίζει το έδαφος της σημερινής Ρωσικής Ομοσπονδίας συν την πρώην Σοβιετική Κεντρική Ασία.
Ο τελευταίος όρος περιλαμβάνει επίσης τη Γερμανία και την Ανατολική Ευρώπη, περιοχές με ικανή έκταση και φυσική προστασία από τον Αρκτικό βορρά.
Όποιος ήλεγχε την «Κεντρική Γη» θα ήλεγχε και την Παγκόσμια Νήσο. Οι περιοχές αυτές έχουν μεγάλη στρατηγική σημασία καθώς περιλαμβάνουν βιομηχανικά ανεπτυγμένες περιοχές, τις θαλάσσιες και ποταμιές διόδους, διώρυγες και φυσικούς πόρους.
Συμπερασματικά αν ένα κράτος καταφέρει να ελέγξει αυτόν τον χώρο θα ελέγχει όλον τον κόσμο. Κλειδί για τον έλεγχο είναι, κατά τον Μακίντερ, κυρίως η κυριαρχία επί της Ανατολικής Ευρώπης.
Οι βρετανοί δύσκολα θα μπορούσαν να αντιπαρατεθούν με μία δύναμη κυρίαρχη στην Παγκόσμια Νήσο.
Η Κεντρική Γη θα μπορούσε να ελέγχει κάθε είδους πρόσβαση στη Μέση και Άπω Ανατολή, την Ινδία, την Ανατολική Ευρώπη και λοιπά.
Η Ρωσία κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της Κεντρικής Γης, όμως η Γερμανία προεξοφλούνταν ότι θα γίνει ο κυρίαρχος της περιοχής.
Ο μόνος τρόπος να ανακοπεί η Γερμανία ήταν ο έλεγχος της «Στεφάνης» (Inner Crescent) της θαλάσσιας δηλαδή περιφέρειας του μοχλού. Επομένως η Βρετανία έπρεπε να κυριαρχήσει στους Ωκεανούς.
Ο Μακίντερ επαληθεύτηκε ως προς τις απόψεις του αυτές με την ήττα της Γερμανίας στον Α!ΠΠ κατά θάλασσα από τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Παράλληλα προέβλεψε την εκ νέου αναρρίχηση της Γερμανίας και για αυτό τον λόγο πίστευε ότι έπρεπε να αποτραπεί η προσέγγιση μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας (αντίθετης εκείνης του Karl Haushofer).
Είχε άλλωστε υπόψη ότι η Βρετανική πολιτική γινόταν φιλορωσική προς το τέλος του 19ου αιώνα εξαιτίας του φόβου των Γερμανών.
Όποιος κυριαρχεί στην Καρδιά της Γης, ελέγχει την παγκόσμια νήσου. Όποιος κυριαρχεί στην Παγκόσμια Νήσο ελέγχει τον κόσμο.
Γερμανοί και Βρετανοί προσέγγιζαν τη γεωπολιτική σημασία της Κεντρικής Γης με αντίθετο τρόπο.
Οι Βρετανοί θεωρούσαν την κυριαρχία σε αυτή ως απειλή για τη δική τους κυριαρχία ενώ αντίθετα οι Γερμανοί την έβλεπαν ως μία τεράστια πηγή φυσικών πόρων χάρη στην οποία θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τη Βρετανική Αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με τους τελευταίους η παγκόσμια ισχύς προϋποθέτει την ενοποίηση του γερμανικού και του ρωσικού τεράστιου χώρου (Grossraum). Για την κυριαρχία επί της Κεντρικής Γης υπήρχαν όμως δύο εν δυνάμει διεκδικητές: Οι Γερμανοί και οι Ρώσοι. Εάν η Γερμανία συμμαχούσε με τη Ρωσία, τότε η γεωπολιτική αξία της υπό συζήτηση περιοχής θα αυξανόταν εκθετικά.
Η Ρωσία, η Βαλτική και η Μαύρη Θάλασσα αποτελούν μία ενιαία στρατηγική καρδιά. Όποιος κατέχει αυτή την περιοχή είναι σε θέση να αποτρέψει οποιαδήποτε εχθρική επιβουλή από τη θάλασσα ενώ παράλληλα έχει στη διάθεσή του όλες τις χερσαίες οδούς μεταφοράς που εξισορροπούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των θαλασσίων μεταφορών.
Τέλος ο Αμερικάνος Νίκολας Spykman έδωσε κυρίως έμφαση στο εσωτερικό τόξο του Mackinder το οποίο ονόμασε περίμετρο (Rimlnd). Σύμφωνα με την προσέγγιση του οι ναυτικές δυνάμεις όφειλαν να κυριαρχήσουν στην Rimland έτσι ώστε να καταλάβουν τελικά την Heartland.
Η περίμετρος απαρτίζεται από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τις εκτάσεις της Άπω Ασίας.
O Spykman έλεγε όποιος ελέγχει την περίμετρο κυβερνά την Eυρασία, όποιος κυβερνά την Eυρασία ελέγχει τα πεπρωμένα του κόσμου.
Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στην εξέλιξη της ιστορίας οι θεωρίες του Spykman επαληθεύονται δύο φορές, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν στους δύο παγκόσμιους πολέμους mε αντικειμενικό σκοπό να αποτρέψουν την κυριαρχία των αντιπάλων τους επί της Eυρασίας.
Επιπλέον θα πρέπει να αναδειχθεί ότι οι Δυνάμεις του άξονα είχαν θέσει ως στόχο την κυριαρχία στα εδάφη του Eυρασιατικού χώρου.
Γερμανοί και Ιάπωνες κινήθηκαν για να καταλάβουν οι μεν τη Ρωσία οι δε την Ασία.
Η κατάληψη της περιμέτρου και επομένως ο δι αυτής έλεγχος της Ευρασίας, ήταν μία προοπτική που έβαινε προς ολοκλήρωση.
Σε αυτή την περίπτωση θα είχαμε ένα νέο διπολικό σχήμα με την Ευρασία και την Αμερική να βρίσκονται στα δύο άκρα.
Έτσι όμως ο δεύτερος πόλος δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα αντιμετώπιζε γεωπολιτικές πιέσεις, διότι θα περικυκλώνονταν από τον πρώτο πόλο(δηλαδή τη Γερμανία και την Ιαπωνία).
Αυτό, ίσως εξηγεί τη σπουδή των ΗΠΑ να δημιουργήσουν μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μία νέα συμμαχία, το ΝΑΤΟ, στην οποία συμμετείχαν όλες οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας.
Μέσα από αυτό το πρίσμα πρέπει να αντιμετωπίζεται και το έντονο ενδιαφέρον που έχουν επιδείξει οι Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να ενσωματώσουν στις δομές του ΝΑΤΟ και τις δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης.
Αντιστοίχως η πολιτική ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων υπηρετεί την πολιτική φράγματος διεξόδου της Ρωσίας στη Μεσόγειο.
Συναφώς με τα παραπάνω ο ελλαδικός ηπειρωτικός κορμός και τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν βασικές στοχεύσεις για μία ηπειρωτική δύναμη, προκειμένου να αποκτήσει αυτή την πολυπόθητη έξοδο σε θερμές θάλασσες και έτσι να αναβαθμιστεί σε διεκδικητή της παγκόσμιας κυριαρχίας.
Αντιστοίχως, έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις λεγόμενες θαλάσσιες αγγλοσαξονικές δυνάμεις ώστε να επιτυγχάνουν μέσω και της Ελλάδος την εμφιάλωση της Ρωσίας στον Εύξεινο.
Χωρίς την Ελλάδα, οι λεγόμενες «ηπειρωτικές δυνάμεις» δεν μπορούν να κυριαρχήσουν πάνω στην Παγκόσμια Νήσο (Σπάϊκμαν) ούτε να εξέλθουν από τον εναγκαλισμό των Στενών.
Ας δούμε τώρα το τρία διλήμματα:
ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ ΤΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ
1.-Συμμαχία με την Τουρκία ή διαβαλκανική συμμαχία; Ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή Απελευθέρωσή του;
Έχοντας υπόψη την επικράτηση του Κινήματος των Νεοτούρκων ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε προτείνει, όταν έφθασε στην Αθήνα τις δύο, παραπάνω, εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις. Η πρώτη είχε βαθιές ρίζες και στην εποχή του Βενιζέλου εκφραζόταν από τον Ίωνα Δραγούμη γιό του εθνοκεντρικού πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη. Ο Βενιζέλος εξέφραζε την δεύτερη.
Ο κ. Πουκαμισάς περιγράφει την κλασική προσέγγιση για την έναρξη του πολέμου και της προσδίδει τα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά της.
Οι συνθήκες ωρίμασαν στους βαλκανικούς λαούς, με την ενθάρρυνση της Ρωσίας- την οποία ενοχλούσε ο έλεγχος των Στενών από την Ο.Α. Σερβία και Βουλγαρία υπογράφουν συνθήκη τον Απρίλιο του 1912, ο Βενιζέλος ανησυχεί, προσεγγίζει την Βουλγαρία και με επιδέξιους χειρισμούς (υπουργικό συμβούλιο) καταφέρνει και υπογράφει την ελληνοβουλγαρική συμφωνία 29 Μαίου 1912. Η Βουλγαρία υπογράφει, στη συνέχεια συνθήκη με το Μαυροβούνιο και στο κλίμα αυτό τα βαλκανικά κράτη ζήτησαν από την Τουρκία την αναγνώριση της αυτονομίας τους. Η Τουρκία αρνήθηκε και ο πόλεμος άρχισε.
Στο εύλογο ερώτημα γιατί η Βουλγαρία δέχθηκε την Ελλάδα, η απάντηση είναι πως θεωρούσε τον εαυτό της ισχυρή δύναμη και χρειαζόταν την Ελλάδα με το ναυτικό της. Αυτό ήταν και το χαρτί του Βενιζέλου το οποίο αποδείχθηκε σωτήριο για τις επιχειρήσεις.
Είχαμε και έναν δεύτερο βαλκανικό πόλεμο μέχρι να φθάσουμε στην Συνθήκη του Βουκουρεστίου η οποία, προσδιόρισε τα σύνορα των Βαλκανικών κρατών αλλά άφησε και ανοικτά ζητήματα:
Α)Το ζήτημα των νησιών του Αιγαίου το οποίο το άφηνε ως προς την τελική ρύθμισή του στις Δυνάμεις.
Β)Το ζήτημα των ορίων του νεοπαγούς κράτους της Αλβανίας. Ο Βενιζέλος προκειμένου να μην διακινδυνεύσει τα νησιά διέταξε τα ελληνικά στρατεύματα να αποχωρήσουν από την Βόρειο Ήπειρο και αυτός είναι ένας λόγος έντονης κριτικής που δέχεται.
Το γεωπολιτικό διακύβευμα στον πόλεμο αυτό ήταν για μεν τους εμπολέμους ο έλεγχος της Μακεδονίας και η έξοδος στη θάλασσα για δε την Ρωσία που τον ενθάρρυνε, η έξοδος στις θερμές θάλασσες.
Η Αγγλία από το 1908 έπαψε να ανησυχεί για την ακεραιότητα της Ο.Α.
Ο Βενιζέλος διακινδύνευε, πράγματι, γεωπολιτικά παιχνίδια πιεζόμενος και ελισσόμενος και αργότερα υπέστη-και υφίσταται, ακόμη και σήμερα- κριτική όταν δέχθηκε να παραχωρήσει Δράμα και Καβάλα στη Βουλγαρία καθώς τον πίεζε η Βρετανία να κάνει παραχωρήσεις για να εξασφαλισθεί η είσοδος της Σόφιας στον Α!ΠΠ στο πλευρό της entente.
Κατά τους βενιζελικούς γνώριζε πως η υποχώρησή του δεν θα γινόταν δεκτή από την Σόφια όπως και πράγματι συνέβη.
Υποχωρήσεις έκανε και ως προς τα νησιά του Βορείου Αιγαίου όταν η Τουρκία ετοιμαζόταν για τη ρεβάνς, για να αποφύγει τον πόλεμο αλλά και εδώ οι εξελίξεις ευνόησαν την Ελλάδα. Η παρουσία Γαλλικού και Βρετανικού στόλου για τον Α!ΠΠ ακύρωσε τις τουρκικές ενέργειες.
Ο Βασίλης Κόντης έχει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σχετικά με το παιχνίδι που παίχθηκε με την Αλβανία στους βαλκανικούς πολέμους και θεωρεί πως ο πρώτος πόλεμος εξεράγη για να αποφευχθεί η δημιουργία της Μεγάλης Αλβανίας.
2.-Με την entente ή με τις Κεντρικές Δυνάμεις;
Για λόγους που εξηγήσαμε γεωπολιτικά (επέκταση αντί αποικίες) η Γερμανία επεδίωξε να επεκταθεί προς Ανατολάς και προκάλεσε την αντίδραση των άλλων Δυνάμεων.
Από τον Μάϊο-Ιούλιο του 1914 οι Τούρκοι βρίσκονταν υπο την επιρροή των Γερμανών.
Από το 1908 η Βρετανία εγκατέλειψε το δόγμα ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Γερμανοί βρήκαν κενό χώρο και προσφέρθηκαν να παράσχουν προστασία και βοήθεια.
Η Γερμανία δεν συνήψε, μόνο, διπλωματικές και στρατιωτικές συμφωνίες με την Τουρκία. Αλλά και θέλησε να εκμεταλλευτεί και οικονομικά τον πλούτο της περιοχής. Επειδή θεωρούσε εμπόδιο τους Έλληνες και τους Αρμένιους που είχαν στα χέρια τους την οικονομία, φρόντισαν ενθαρρύνοντας και καθοδηγώντας τους Τούρκους να εξοντώσουν τους χριστιανικούς λαούς. Στη γενοκτονία σημαντική ήταν και η συμβολή των Γερμανών.
Η αφορμή δόθηκε στο Σεράγεβο με την δολοφονία του διαδόχου του αυστριακού θρόνου από έναν σέρβο εθνικιστή επαναστάτη της «Μαύρης Χειρός» αλλά και οι Ρώσοι αργότερα άνοιξαν μέτωπο στα βορειοανατολικά της Τουρκίας.
Το δίλημμα εδώ ήταν με ποιον θα πάει η Ελλάδα. Ο Βενιζέλος αναλύοντας τις δυνατότητες των εμπολέμων αντελήφθη πως η Βρετανία θα κέρδιζε την αντιπαράθεση. Ο Κωνσταντίνος επεδίωκε την ουδετερότητα.
Οι Τούρκοι έδειξαν μαχητικότητα. Αντιμετώπισαν τους Ρώσους, οι Ρώσοι ζήτησαν να ανοίξουν οι αγγλογάλοι μέτωπο στην Χερσόνησο της Καλλίπολης, το μέτωπο άνοιξε χωρίς την συμμετοχή της Ελλάδας, οι αγγλογάλοι ηττήθηκαν και οι επιπτώσεις της ήττας έγιναν εντόνως αισθητές.
Ο Διχασμός δεν αφορούσε μόνο τη θέση της χώρας στο πλευρό των αντιμαχομένων. Αλλά και την κοινωνικοοικονομική διάσταση που εμφανίσθηκε για πρώτη φορά από ιδρύσεων του κράτους.
Από τη μια είχαμε τους αγρότες και τους κτηματίες, οι οποίοι θα εκφράζονταν πολιτικά από τις φιλοβασιλικές δυνάμεις και από την άλλη τους νησιώτες, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Βενιζέλος και τους ανερχόμενους αστούς, οι οποίοι εκφράζονταν από τον κρητικό πολιτικό.
Οι αγγλογάλοι υποσχέθηκαν την Κωνσταντινούπολη στους Ρώσους (εδώ έχουμε ένα βασικό ερώτημα, γιατί) και ως αντιστάθμισμα παρότρυναν την Ελλάδα να ενδιαφερθεί για την Μικρά Ασία. Ήδη, οι διωγμοί των Ελλήνων είχαν αρχίσει και με αυτά τα δεδομένα η θέση του συγγραφέα για επίδειξη ενδιαφέροντος στην Θράκη αντί της Μικράς Ασίας είναι υπο εξέτασιν.
Η Κωνσταντινούπολη ήταν εκτός, η λοιπή Θράκη υπέστη, ήδη, έναν διωγμό και τίποτε δεν εγγυάτο ότι τα συμφωνηθέντα στις Σέβρες θα ετηρούντο από την Τουρκία.
3.-Θράκη ή Ιωνία ; Ο συγγραφέας Θράκη.
Οι ελληνικές διεκδικήσεις στην Ιωνία έπασχαν γεωπολιτικά λέει ο συγγραφέας αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο. Έπασχαν. Αλλά την κατάσταση την επιδείνωσε η παντελής πολιτική και στρατιωτική ανικανότητα της κυβέρνησης που διαδέχθηκε τον Βενιζέλο.
Η Μικρά Ασία δεν ήταν εξ ορισμού χαμένη.
Θεωρείται μεγάλο λάθος της νέας φιλοβασιλικής κυβέρνησης να μην οχυρωθεί κατά μήκος του Μαιάνδρου ποταμού, αλλά να προελάσει προς την Άγκυρα γεγονός που οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στην Μικρασιατική Καταστροφή.
Η ιστορία δεν γράφεται με αν.
Με βάση τα δεδομένα που έχουμε είναι εύστοχο το συμπέρασμα του συγγραφέα πως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να διατηρήσει την κυριαρχία της στην Σμύρνη ως «σφήνα» μέσα στην καρδιά του νεοσύστατου τουρκικού κράτους;
Για μένα, όχι, υπό προϋποθέσεις. Οι οποίες δεν συνέτρεξαν. Ήταν πολλές, ναι αλλά τίποτε δεν προδίκαζε ότι δεν θα συντρέξουν.
Όλα αυτά είναι ενδιαφέροντα ως υπόβαθρο για την ανάλυση της σύγχρονης γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας. Μπορεί η Ελλάδα να αξιοποιήσει την γεωπολιτική της σημασία;
Η Ελλάδα είναι ένα συγκεντρωτικά αρρωστημένο κράτος που διοικείται απο μια νομενκλατούρα η οποία για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι το τρίπτυχο: εξουσία, δόξα, πλούτος.
Άνθρωποι για να διαμορφώσουν προτάσεις γεωπολιτικής υπάρχουν. Αλλά το διεφθαρμένο απο κάθε άποψη σύστημά της δεν το επιθυμεί.
https://www.anixneuseis.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου