Ελεύθερος είναι μόνο αυτός που σκέφτεται

Ο άνθρωπος ανήκει στο ζωικό βασίλειο και εξαιτίας αυτής της ιδιότητας πρέπει να ανταποκρίνεται σε ορισμένες αναγκαιότητες που ίσως ξεφεύγουν από την έννοια της ελευθερίας: είμαστε δέσμιοι κάποιων ανατομικών, σωματικών, χρονικών, τοπικώνσυμβάσεων… από τις οποίες δεν μπορούμε να απαλλαγούμε και στις οποίες η δική μας θέληση μπορεί να επέμβει ελάχιστα, ή απλώς καθόλου. Το κρύο, η πείνα, η κούραση, η νύστα, η όρεξη, ο πόνος, η ευχαρίστηση, η ανάπτυξη, η ασθένεια, η εξασθένηση, ο θάνατος, μας καταδυναστεύουν.

Ωστόσο, ο Αριστοτέλης χαρακτήρισε τον άνθρωπο πλάσμα με λογική, και αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε, να φανταζόμαστε, να αναλογιζόμαστε, να αξιολογούμε, να προβλέπουμε, να αποφασίζουμε… Και επειδή είμαστε λογικοί, αξίζουμε ανταμοιβές αλλά και τιμωρίες. Αν δεν είχαμε συνειδητοποιήσει πως εμείς οι άνθρωποι είμαστε ελεύθεροι, ότι μπορούσαμε να είχαμε πράξει διαφορετικά, δεν θα υπήρχαν κανόνες, δικαστήρια, ανταμοιβές ή φυλακές, ούτε καν τιμή και ντροπή. Θα ήταν αδύνατον να μιλάμε για δικαιώματα και υποχρεώσεις. Για ποιο λόγο, άλλωστε; Αν κάναμε αυτό που δεν μπορούσαμε να αποφύγουμε, τι νόημα θα είχε να επαινούμε ή να κατηγορούμε κάποιον;

Δεν ξέρουμε με ποιον τρόπο είμαστε ελεύθεροι, αλλά θεωρούμε δεδομένο το ότι είμαστε και συμπεριφερόμαστε ανάλογα. Αυτό είναι που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε και οι ίδιοι αλλά θα πρέπει να το μάθουμε και στις νεότερες γενιές, στα παιδιά μας. 

Είναι γεγονός ότι σημαντικές έννοιες είναι και η υπευθυνότητα, η ανεκτικότητα, ο διάλογος, η γενναιοδωρία, η ειλικρίνεια… αλλά είναι αδιανόητο να προσπαθούμε να διδάξουμε αυτές τις έννοιες αν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε απέναντί μας ένα ελεύθερο άτομο.

Εύκολα μπορούμε να χειραγωγήσουμε, να χρησιμοποιήσουμε, να εκμεταλλευτούμε ή να υποτάξουμε έναν άνθρωπο που δεν είναι ελεύθερος, γιατί βασιζόμαστε σε αυτούς τους αναγκαίους μηχανισμούς του, στους νόμους της φύσης του, αλλά δεν θα μπορέσουμε ποτέ να τον μάθουμε να αγαπάει ή να προτιμά να είναι καλός και όχι κακός. Έχει να κάνει με ένα αποκλειστικό προνόμιο των ελεύθερων ατόμων, τα οποία είναι ελεύθερα επειδή μπορούν να αποφασίζουν τι θα κάνουν, επειδή σκέφτονται. 

Γι’ αυτό, λοιπόν, το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθουμε εμείς -και να το μεταβιβάσουμε και στα παιδιά μας- είναι να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας, να έχουμε τα μάτια και το πνεύμα μας ανοιχτά, να έχουμε κριτική σκέψη, να μην είμαστε δέσμιοι στη σκέψη των άλλων. Η υποδούλωση οποιασδήποτε μορφής είναι το αντίθετο άκρο της ελευθερίας…

Απόσπασμα από το βιβλίο «20 αξίες της ζωής», των Εστέβε Πουχόλ Ι Πονς, Ινές Λουθ Γκονθάλεθ.


Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής Γιάννης Ξηντάρας 

Απέναντι Όχθη