Από το «ωσαννά» στο «σταύρωσον»: απόσταση μονάχα τέσσερις μέρες

Αχ, αυτό ο λαός, αυτός ο όχλος, με τις μεταπτώσεις του, που σε αρκετές περιπτώσεις είναι καταστροφικές. Από τη μια μπορεί να σε ανεβάσει στον έβδομο ουρανό, κι από την άλλη να σε ρίξει στην άβυσσο. Από τη μια να σε προσκυνήσει σαν βασιλιά κι από την άλλη να σε στήσει στο απόσπασμα σαν προδότη. Γιατί ο λαός- ο όχλος όπως αποκαλείται στα βιβλικά κείμενα- πολύ εύκολα παρασύρεται από τους λαοπλάνους. Εκείνους που έχουν σπουδάσει τον τρόπο να τον εξαπατούν και να τον οδηγούν να πάρει τις αποφάσεις, τις οποίες χαλκεύουν οι λαοπλάνοι. Ο όχλος τη μια μέρα έστρωνε τα ιμάτιά του να περάσει θριαμβευτικά ο Ιησούς, φωνάζοντας: «ὡσαννὰ τῷ υἱῷ Δαυΐδ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου· ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις» (Ματθαίος, κα΄, 9) και «εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος βασιλεὺς ἐν ὀνόματι Κυρίου· εἰρήνη ἐν οὐρανῷ καὶ δόξα ἐν ὑψίστοις» (Λουκάς, ιθ΄, 38), ενώ μετά από λίγες μέρες χτυπούσε από αγανάκτηση τα στήθη του φωνάζοντας: «ἆρον ἆρον, σταύρωσον αὐτόν» (Ιωάννης, ιθ΄, 15)
Κατά το λεξικό του Ιωαν. Σταματάκου, όχλος είναι το πλήθος λαού, το άτακτο στίφος, το μπουλούκι, ο συρφετός. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα οχλέω- οχλώ, που έχει την έννοια ενοχλώ, κινώ, ταράσσω δια του όχλου. Ο όχλος, το κατώτερο στρώμα λαού, είναι μια αμόρφωτη μάζα ανθρώπων, που όταν δράσει αυθόρμητα, βγάζει τα αγνά της συναισθήματα. Εκφράζει την ευγνωμοσύνη, δοξάζει, αναγνωρίζει την αξία των ανθρώπων που την ευεργετούν. Όταν, όμως, κατευθύνεται σαν κοπάδι, βγάζει από μέσα της τα κατώτερα ένστικτα. Όχι μόνο δεν δείχνει ευγνωμοσύνη, αλλά αντίθετα είναι αγνώμων και επιθετική. Εύκολα παρασύρεται σε εγκληματικές ενέργειες ή σε αποφάσεις κατά της ζωή άλλων συνανθρώπων της.
Ας δούμε αυτή την μετάπτωση του όχλου. Θα ξεκινήσουμε από την θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στο Ιεροσόλυμα:
«Όταν δε πλησίασαν εις τα Ιεροσόλυμα και ήλθαν στη Βηθσφαγή, κοντά στο όρος των ελαιών, τότε έστειλε ο Ιησούς δύο μαθητές λέγοντας σ’ αυτούς• “πηγαίνετε στο χωριό, που είναι απέναντί σας, και αμέσως θα βρείτε εκεί μίαν δεμένη γαϊδούρα και το πουλάρι μαζί της• λύστε την και φέρτε τα σε μένα. Και αν κανείς σας πει τίποτε και θελήσει να σας εμποδίσει, θα πείτε• “ότι ο Κύριος τα χρειάζεται• πολύ δε σύντομα θα σας τα επιστρέψει”.
Όλο δε αυτό έγινε, δια να εκπληρωθεί εκείνο που ελέχθη δια του προφήτου Ζαχαρία, ο οποίος είπε• “να πείτε εις την θυγατέρα Σιών, την Ιερουσαλήμ, ιδού ο βασιλεύς σου έρχεται προς σε, πράος και ταπεινός, καθήμενος επάνω εις όνον και εις πουλάρι, γέννημα υποζυγίου”.
Επήγαν οι μαθητές και έκαμαν καθώς τους διέταξε ο Ιησούς. Έφεραν πράγματι την γαϊδούρα και το πουλάρι της, έβαλαν επάνω σ’ αυτά τα ενδύματα τους, επάνω στα οποία και κάθισε ο διδάσκαλος.
Τα δε πολλά πλήθη του λαού, που συνόδευαν τον Κύριον, έστρωναν σε ένδειξη σεβασμού τα ενδύματά τους στον δρόμο, για να περάσει επάνω από αυτά ο Ιησούς, και οι άλλοι έκοβαν κλάδους από δένδρα και έστρωναν στον δρόμο.
Τα πλήθη δε του λαού, τόσον εκείνα που προηγούνταν όσο και εκείνα που ακολουθούσαν, εφώναζαν δυνατά και έλεγαν• “δόξα και ύμνος στον ένδοξο απόγονο του Δαυΐδ• ευλογημένος ας είναι αυτός που έρχεται εν ονόματι του Κυρίου, δια να σώσει τον λαό• δοξολογίας και ύμνους στον Μεσσία ας ψάλλουν οι στρατιές των αγγέλων, που είναι στους ουρανούς”.
Όταν δε εισήλθε αυτός Στα Ιεροσόλυμα, συγκλονίστηκε η πόλη όλη από την μεγαλοπρεπή πομπή και ερωτούσαν οι κάτοικοι• “ποιός είναι αυτός;” Τα δε πλήθη έλεγαν• “Αυτός είναι ο Ιησούς, ο προφήτης από την Ναζαρέτ της Γαλιλαίας”.» (Ματθαίος, κα΄, 1-11)
Οι τρεις ευαγγελιστές Ματθαίος, Μάρκος και Λουκάς, όπως έχουμε γράψει σε άλλα άρθρα μας στα προηγούμενα χρόνια, δεν αναφέρουν τίποτα για το μεγαλύτερο θαύμα του Ιησού, την ανάσταση του Λάζαρου. Ο Ιωάννης, που είναι ο μοναδικός ευαγγελιστής που το αναφέρει, δικαιολογεί τον μεγάλο ενθουσιασμό του πλήθους, κατά την είσοδο του Κυρίου στο Ιεροσόλυμα, λόγω της διάδοσης αυτού του εξαιρετικού θαύματος. Ο Ιωάννης γράφει: «Κατά την ώρα της μεγάλης εκείνης υποδοχής ο λαός, που ήταν μαζί του όταν ο Ιησούς εφώναξε τον Λάζαρο από το μνημείο και τον ανάστησε εκ νεκρών, μαρτυρούσε και επιβεβαίωνε στα άλλα πλήθη το μεγάλο αυτό θαύμα. Γι' αυτό δε και τα πολλά πλήθη του λαού τον προϋπάντησαν, διότι είχαν πληροφορηθεί από αυτόπτες μάρτυρες, ότι αυτός είχε κάμει το μεγάλο τούτο θαύμα.» (Ιωάννης, ιβ΄, 17-18)
Πριν καν περάσει μια βδομάδα, μετά από μόλις τρεις μέρες και κάποιες ώρες, πολλοί απ’ αυτούς που έβγαλαν τα ρούχα τους και τα ‘στρωσαν να περάσει ο Χριστός, βρέθηκαν στο πλήθος, που τον συνέλαβε και αργότερα τον καταδίκασε σε σταυρικό θάνατο. Πρώτα συναντάμε τον όχλο στον κήπο της Γεθσημανή, όπου ο Ιούδας παρέδωσε τον Κύριο, με την πολυσυζητημένη προδοσία του. Ο ευαγ. Ματθαίος έγραψε στο ευαγγέλιό του: «Και ενώ ακόμη αυτός μιλούσε, ιδού ο Ιούδας, ένας από τους δώδεκα, ήλθε, και μαζί με αυτόν πολύς όχλος, όλοι οπλισμένοι με μαχαίρια και ξύλα, σταλμένοι από τους αρχιερείς και πρεσβυτέρους του λαού…
Εκείνην την ώρα είπε ο Ιησούς προς τους όχλους• “σαν να ήμουν ληστής, βγήκατε με μαχαίρια και ρόπαλα να με συλλάβετε• κάθε μέρα καθόμουν κοντά σας διδάσκοντας στον ναό και δεν με πιάσατε…
Εκείνοι δε αφού έπιασαν τον Ιησού, τον έφεραν στον Καϊάφα, τον αρχιερέα, όπου οι γραμματείς και οι πρεσβύτεροι συγκεντρώθηκαν.» (Ματθαίος, κστ΄, 47, 55, 57)
Μετά συναντάμε τον όχλο να ζητάει την καταδίκη του Ιησού και τη σταύρωσή Του. Κι όταν ο Πόντιος Πιλάτος κατά το πασχαλινό έθιμο των Ιουδαίων ζητάει από το πλήθος να διαλέξει, αν θα δοθεί χάρη στον αποδεδειγμένα ένοχο Βαραββά ή τον κατά τη γνώμη του αθώο Ιησού, ο παρακινημένος όχλος ζητάει επίμονα την ελευθέρωση του Βαραββά και τον θάνατο του Ιησού! Θα ανατρέξουμε και πάλι στη διήγηση του Ματθαίου:
«Κατά την γιορτή δε του Πάσχα είχε την συνήθεια ο ηγεμόνας να απολύει ένα κατάδικο χάριν του λαού, εκείνον τον οποίον ήθελαν. Είχαν δε τότε ένα κατάδικο διαβόητο για τα πολλά του εγκλήματα, ο όποιος λεγόταν Βαραββάς. Ενώ δε εκείνοι ήσαν συγκεντρωμένοι μπρός στο πραιτόριο, τους ρώτησε ο Πιλάτος• “ποίον θέλετε να απολύσω προς χάριν σας; Τον Βαραββά η τον Ιησού, τον λεγόμενο Χριστό;” Διότι είχε εννοήσει πολύ καλά, ότι ένεκα φθόνου τον παρέδωσαν.
Ενώ δε αυτός καθόταν στη δικαστική έδρα, έστειλε προς αυτόν η γυναίκα του και του είπε• “πρόσεχε να μην αναμιχθείς στην υπόθεση του δικαίου εκείνου, διότι πολλά έπαθα σήμερα ένεκα αυτού στο όνειρό μου”.
Οι δε αρχιερείς και οι πρεσβύτεροι έπεισαν εν τω μεταξύ τους όχλους να ζητήσουν τον Βαραββά, να θανατώσουν δε τον Ιησού. Έλαβε δε τον λόγο ο ηγεμόνας και είπε σε αυτούς• “ποίον θέλετε από τους δυό να σας απολύσω;” Εκείνοι δε εφώναξαν• “τον Βαραββά”. Τους λέγει ο Πιλάτος• “Τι λοιπόν να κάμω τον Ιησού, τον λεγόμενο Χριστό;” Λένε σ’ αυτόν όλοι, “να σταυρωθεί”. Ο δε ηγεμών είπε• “γιατί να σταυρωθεί; Ποίον κακόν έκαμε;” Εκείνοι δε ακόμη περισσότερο κραύγαζαν λέγοντες• “να σταυρωθεί”.
Όταν είδε ο Πιλάτος ότι καμιά ωφέλεια δεν έφερε η παρέμβασή του υπέρ του Ιησού, αλλά μάλλον προκαλούσε θόρυβο και αναταραχή, αφού επήρε νερό ξέπλυνε καλά τα χέρια του εμπρός στον όχλο λέγοντας• “είμαι αθώος από το αίμα του δικαίου τούτου• σε σας θα πέσει η ευθύνη και το κρίμα”.
Και αποκρίθηκε όλος ο λαός και είπε• “το αίμα αυτού ας πέσει πάνω σε μάς και πάνω στα τέκνα μας”.» (Ματθαίος, κζ΄, 15-25).
Το καλλιεργημένο από του Αρχιερείς και Γραμματείς μένος του πλήθους κατά του Ιησού δεν σίγασε ούτε όταν Τον είδαν καρφωμένο πάνω στον σταυρό, ανάμεσα στους δυο ληστές. Και τότε τον χλεύαζαν και τον υποτιμούσαν. Ο Ματθαίος μας λέει:
«Εκείνοι δε που περνούσαν από τον δρόμο κοντά στον σταυρόν, τον βλασφημούσαν και κινούσαν τα κεφάλια τους λέγοντας• “συ λοιπόν, είσαι που θα γκρέμιζες το ναό και σε τρεις ημέρας θα τον ξανάχτιζες! Σώσε τώρα τον εαυτό σου. Εάν πράγματι είσαι υιός του Θεού, κατέβα από τον σταυρόν”. (Ματθαίος, κζ΄, 39-40)
Ο Ευαγ. Λουκάς μας αναφέρει ότι ο όχλος απολάμβανε το θέαμα της σταύρωσης: «Και στεκόταν ο λαός παρατηρώντας και απολαμβάνοντας το θέαμα της σταύρωσης. Περιγελούσαν δε αυτόν και οι άρχοντες μαζί με άλλους και έλεγαν• “άλλους έσωσε. Ας σώσει τώρα και τον εαυτόν του, εάν είναι πράγματι αυτός ο Χριστός ο εκλεκτός του Θεού”.» (Λουκάς, κγ΄, 35)
Και όταν έγιναν τα θαυμαστά σημεία κατά την παράδοση του Πνεύματος του Κυρίου στον Πατέρα Του: «Ο δε Ιησούς αφού πάλιν έκραξε με φωνή μεγάλη, αφήκε ο ίδιος το πνεύμα του να φύγει από το σώμα. Και ιδού το παραπέτασμα του ναού, που χώριζε τα άγια των αγίων από τα άγια, σχίστηκε στα δύο από επάνω έως κάτω και η γη συγκλονίστηκε από τον σεισμό και οι πέτρες σχίστηκαν και τα μνημεία στην περιοχή της Ιερουσαλήμ ανοίχτηκαν μόνα τους και πολλά σώματα των πεθαμένων αγίων αναστήθηκαν• και αφού εξήλθαν από τα μνημεία μετά την ανάσταση του Χριστού, εισήλθαν εις την αγίαν πόλη, την Ιερουσαλήμ και παρουσιάστηκαν σε πολλούς.» (Ματθαίος, κζ΄, 50-53) και «Ἦν δὲ ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότος ἐγένετο ἐφ᾿ ὅλην τὴν γῆν ἕως ὥρας ἐνάτης, τοῦ ἡλίου ἐκλείποντος, καὶ ἐσχίσθη τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ μέσον·» (Λουκάς, κγ΄, 44-45) ο όχλος κατάλαβε την πλάνη του. Πανικοβλήθηκε από τα μυστηριώδη συμβάντα και γεμάτος φόβο μετάνιωσε για την ανόσια πράξη του: «Και όλα τα πλήθη που είχαν έλθει μαζί δια να παρακολουθήσουν το θέαμα της σταύρωσης, όταν είδαν αυτά που έγιναν, γύρισαν πίσω στην πόλη, χτυπώντας τα στήθη τους, δια να εκδηλώσουν έτσι την μετάνοιά τους.» (Λουκάς, κγ΄,48)
Ο ανώριμος κι αγράμματος λαός, ο όχλος, παρασύρθηκε από του Αρχιερείς, τους Γραμματείς και Φαρισαίους κι από υποδοχείς και θαυμαστές του μεγαλείου του Ιησού κατά την είσοδό Του στο Ιεροσόλυμα, μέσα σε λίγες μέρες μεταμορφώθηκαν σε εχθρούς υβριστές του Κυρίου. Τη μια υμνούσαν τα θαύματά του και τον συνέδεαν με τον ουρανό και την άλλη Τον βλαστημούσαν αμφισβητώντας τις θείες Του ικανότητες. Τέτοια μετάπτωση σε τόσες λίγες μέρες δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με τη λογική! Να ήταν, άραγε τόση μεγάλη η επιρροή του ιερατείου στο αμόρφωτο πλήθος;
Οι ασκούντες εξουσία, είτε πολιτική, είτε θρησκευτική- κυρίως οι δεύτεροι- μπορούν να οδηγήσουν με τα κατάλληλα επιχειρήματα την ευκολόπιστη ανθρώπινη μάζα εκεί που επιθυμούν. Ακόμη και στο θάνατο! Γι αυτό δίκαια ο εθνικός μας ποιητής Δ. Σολωμός έγραψε:
«Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και αγαπημένε.
Πάντα ευκολόπιστε και πάντα προδομένε.»
Ενώ ο νεώτερος ποιητής Παύλος Ρούφας είναι πολύ περισσότερο κυνικός με τους στίχους του:
«Το πλήθος υποσιτισμένο υπακούει στο μαστίγιο της πείνας
σκίζει τον πνιγερό αέρα
τσαρλατάνοι και φαρμακοτρίφτες φωνάζουν
μαχαίρια ακονίζουν οι αληταράδες της μεταφυσικής.
Ο κόσμος μαζεύεται στο πραιτόριο
κραυγάζει ωσαννά
δάφνες σείει για να περάσει ο Βαραββάς…»
Μέχρι εκεί είναι ικανοί οι τσαρλατάνοι να φτάσουν τον όχλο: να κραυγάζει ωσαννά και να σείει δάφνες για να περάσει ο Βαραββάς!
Ο Μωσαϊκός νόμος ήταν πολύ αυστηρός. Βασιζόταν στις εντολές του Μωυσή: « Καὶ ἐλάλησε Κύριος πάντας τοὺς λόγους τούτους λέγων· ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, ὅστις ἐξήγαγόν σε ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ἐξ οἴκου δουλείας. οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς. οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς, οὐδὲ μὴ λατρεύσεις αὐτοῖς· ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα, ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσί με καὶ ποιῶν ἔλεος εἰς χιλιάδας τοῖς ἀγαπῶσί με καὶ τοῖς φυλάσσουσι τὰ προστάγματά μου. (Έξοδος, κ΄, 1-6)
Επομένως η 1η εντολή είναι σαφέστατη για τους Ιουδαίους: «Ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, οὐκ ἔσονται σοὶ θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἑμοῦ.» Ο Ιησούς έλεγε πως ήταν Υιός του Θεού κι αποκαλούσε τον Θεό Πατέρα Του. Δηλαδή ήταν κι αυτός θεός δίπλα στο Θεό τους. Στη σκέψη του ιερατείου των Ιουδαίων αυτό φάνταζε σαν βλασφημία. Δίπλα στον Κύριό τους, τον Γιαχβέ, δεν μπορούσε να σταθεί άλλος θεός. Με αυτό το επιχείρημα, της βλασφημίας κατά του προσώπου του Κυρίου τους, εύκολα μπορούσαν να χειραγωγήσουν το πλήθος και να το στρέψουν κατά του Ιησού. Αν ο αδαής όχλος δεν υπάκουε στα κελεύσματα των Αρχιερέων να θανατώσουν τον βλάσφημο Ιησού, μπορεί το κρίμα να έπεφτε πάνω τους μέχρι και την τέταρτη γενιά! Αν τασσόταν με το ιερατείο θα είχε την εύνοια του Κυρίου και πλούσια τα ελέη. Εύκολα ο αμόρφωτος μπορεί να παρασυρθεί. Κι αυτό έκανε η μορφωμένη δράκα της θρησκευτικής εξουσίας των Ιουδαίων. Εξάλλου ο Ιησούς ήταν ένα αγκάθι για τα συμφέροντά τους. Κάθε θρησκευτική καινοτομία είναι ανεπιθύμητη στο θρησκευτικό κατεστημένο! Κι αμέσως αρχίσει την επίθεση είτε με τη συκοφαντία του αιρετικού κι επικίνδυνου είτε με την ιερή εξέταση, είτε με τον αφορισμό. Στην φαρέτρα τους έχουν πολλά όπλα. Δεν τους ενδιαφέρει και τόσο που θα τους αφαιρέσουν πιστούς, όσο ότι θα τους μειώσουν την κοσμική της δύναμη και τον πλούτο. Κοσμική δύναμη και πλούτος είναι πράγματα αλληλένδετα. Έτσι για να αμυνθούν και να μην χάσουν τα κεκτημένα το γυρίζουν στην ανελέητη επίθεση. Χωρίς ίχνος σεβασμού για τη ζωή, όπως είναι υποχρεωμένοι από το λειτούργημά τους. Νυν υπέρ πάντων το συμφέρον…
Ο ερχομός του θεανθρώπου και ο σταυρικός Του θάνατος ήταν κάτι που σχεδιάστηκε στα υπερβατικά πεδία, στον ουράνιο κόσμο. Πολλά από τα συμβάντα της ζωής του Ιησού τα είχαν προφητέψει αρκετούς αιώνες πριν οι προφήτες. Το θείο δράμα είχε συγκεκριμένο πρωταγωνιστή, τον Χριστό, και η αυλαία θα έπεφτε με τη σταύρωση και την ανάστασή Του μετά την τριήμερη ταφή για να δώσει ορισμένο πνευματικό μήνυμα στην ανθρωπότητα. Ο δεύτερο πρόσωπο του θείου δράματος, ο δευτεραγωνιστής Ιούδας με την προδοσία του, είχε κι αυτός να διαδραματίσει έναν συγκεκριμένο ρόλο. Το ερώτημα που δημιουργείται είναι: η προδοσία έγινε με την ελεύθερη βούληση του μαθητή που πήρε στις πλάτες του όλο το ανάθεμα της ιερής προδοσίας έχοντας σαν αιτία την απληστία του;
Τα βιβλικά κείμενα μιλάνε για τον πειρασμό, ο οποίος δεν μπορεί να πειράξει ούτε μια τρίχα από την κεφαλή του ανθρώπου αν δεν το επιτρέψει ο Θεός! Ανατρέχοντας στα ευαγγέλια, οι δύο από τους ευαγγελιστές μας αναφέρουν ότι μπήκε στον Ιούδα ο σατανάς για να κάνει την προδοσία: «Εἰσῆλθε δὲ ὁ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν τὸν ἐπικαλούμενον Ἰσκαριώτην, ὄντα ἐκ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν δώδεκα, καὶ ἀπελθὼν συνελάλησε τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ γραμματεῦσι καὶ στρατηγοῖς τὸ πῶς αὐτὸν παραδῶ αὐτοῖς. (Λουκάς, κβ΄, 3-4). Επίσης «καὶ δείπνου γενομένου, τοῦ διαβόλου ἤδη βεβληκότος εἰς τὴν καρδίαν Ἰούδα Σίμωνος Ἰσκαριώτου ἵνα αὐτὸν παραδῷ» (Ιωάννης, ιγ΄, 2) Όταν, λοιπόν, ο ουράνιος σεναριογράφος του θείου δράματος έχει συμπεριλάβει στο σενάριο την προδοσία, τότε το πιθανότερο είναι να έχει σχεδιάσει και τον ρόλο των κομπάρσων. Και κομπάρσοι είναι ο όχλος! Αυτοί που είπαν: «ἆρον ἆρον, σταύρωσον αὐτόν». Αυτοί που το «ωσαννά» της θριαμβευτικής εισόδου στο Ιεροσόλυμα σε τέσσερις μέρες το μετέτρεψαν στο «άρον, άρον, σταύρωσον» καταδικάζοντας τον Χριστό σαν κοινό εγκληματία.
Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, αλλά μέγα μυστήριο και το θείο σχέδιο… Η περιορισμένη σκέψη μας δεν είναι σε θέση να δώσει απαντήσεις. Απλά τα χείλη μας μπορούν να ψιθυρίσουν: «Μέγας εἶ, Κύριε, καὶ θαυμαστὰ τὰ ἔργα σου, καὶ οὐδεὶς λόγος ἐξαρκέσει πρὸς ὕμνον τῶν θαυμασίων σου. Σὺ γὰρ βουλήσει ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τὸ εἶναι παραγαγὼν τὰ σύμπαντα τῷ σῷ κράτει συνέχεις τὴν κτίσιν, καὶ τῇ σῇ προνοίᾳ διοικεῖς τὸν κόσμον.» …

enaasteri