Ο Massimo Recalcati επιβεβαιώνει ότι η εποχή μας είναι λεία του «συμπλέγματος του Τηλέμαχου». Στην εποχή του οιδιπόδειου καπιταλισμού που αναδύθηκε από τη δεκαετία του εξήντα, η ανθρωπότητα, όταν δεν βυθίζεται στον μηδενισμό της παραίτησης που προκαλεί ο θάνατος του Θεού, περιμένει την επιστροφή του εξατμισμένου πατέρα στο ενδιάμεσο.
Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου αντιστρέφει αυτό του Οιδίποδα. Αν η κατ' εξοχήν οιδιπόδεια πράξη είναι η αιμομικτική ηδονή που προέρχεται από την πατροκτονία, το telemaqueo είναι η νοσταλγία για την πατρική φιγούρα του νόμου και του μέτρου, τη μόνη ικανή να βάλει τέλος στη μακρά νύχτα των Μνηστήρων, στην οποία η ηδονή και η παράβαση υψώνονται ως ο μόνος νόμος. Στο ομηρικό παραμύθι, ο Τηλέμαχος περνά μεγάλο μέρος της ημέρας του στην ακρογιαλιά, απορροφημένος στις σκέψεις του και σαρώνοντας τον ορίζοντα, περιμένοντας τους ένδοξους στόλους που απέπλευσαν να επιστρέψουν στην Ιθάκη. «Και αν όλα όσα επιθυμούν εκπληρώνονταν στους θνητούς, το πρώτο πράγμα που θα ήθελα θα ήταν να επιστρέψει ο πατέρας μου στην πατρίδα του», λέει ο Τηλέμαχος στην Οδύσσεια. Απουσία του πατέρα του Οδυσσέα (Οδυσσέας στη λατινοποιημένη εκδοχή), σύμβολο του νόμου, η ανομία της απεριόριστης απόλαυσης, που ενσαρκώνεται από τους Μνηστήρες, κυριαρχεί αναμφισβήτητα στην Ιθάκη.
Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου, του οποίου είμαστε φυλακισμένοι στη σημερινή μεταμοντέρνα νύχτα των Μνηστήρων, αποτελείται από αυτό το σπαρακτικό συναίσθημα μιας απουσίας ή, καλύτερα, μιας παρουσίας που δίνεται ερήμην. Συνοδεύεται από την ελπίδα ότι ο πατέρας που έχει φύγει θα επιστρέψει και θα αποκαταστήσει τον νόμο του δίκαιου μέτρου, ανακαλώντας την οιδιπόδεια φάση της νύχτας των Μνηστήρων. Σε αντίθεση με τον Οιδίποδα, ο Τηλέμαχος δεν αντιλαμβάνεται στον πατέρα τη φυσιογνωμία ενός εχθρού, αλλά αυτή ενός συμμάχου με τον οποίο θα αποκαταστήσει το δίκαιο της κοινότητας που διαλύθηκε από την κυνική απόλαυση. Αν διαβαστεί με διαφάνεια, το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου αποκαλύπτει την παρουσία μιας νοσταλγίας που δεν πέφτει σε παραιτημένη απραξία, αλλά αντίθετα μεταφράζεται σε δράση. Ο γιος του Οδυσσέα δεν περιορίζεται στο να εξετάζει παθητικά τον ορίζοντα περιμένοντας την επιστροφή του πατέρα του, ακολουθώντας το σύνδρομο –που το ίδιο συμμαχεί με την παραίτηση– κάποιου που περιμένει αδρανειακά τον Γκοντό. Ο Τηλέμαχος αναλαμβάνει μια ενεργή αναζήτηση του ήρωα που απέπλευσε για την Ιθάκη, πλέοντας προς την Πύλο και τη Σπάρτη. Η επιστροφή του πατέρα μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο εάν κάνουμε μια προσπάθεια να την πραγματοποιήσουμε, ακολουθώντας την πιο τυπική κίνηση κληρονομιάς που νοείται ως ανακατάκτηση με τη μεσολάβηση της δράσης, που απαθανατίζεται στους στίχους του Φάουστ: «Ό,τι έχεις κληρονομήσει από τους πατέρες σου, ξανακατάκτησέ το αν θέλεις να το κατέχεις πραγματικά».
Στην ομηρική αφήγηση, όταν ο πατέρας επιστρέφει, ο Τηλέμαχος αδυνατεί να τον αναγνωρίσει. Τον φανταζόντουσαν ως έναν χαρισματικό ήρωα, καλυμμένο με δόξα και τιμές. Αντίθετα, έχει μπροστά του έναν αγνώριστος ζητιάνο, μεταμορφωμένο από τη δυστυχία. Το μάθημα που διδάσκει η ιστορία του Τηλέμαχου είναι αδαμάντινο: ο πατέρας δεν μπορεί να επιστρέψει όπως όταν απέπλευσε, ένδοξος και θριαμβευτής. Γι' αυτό, όταν επανεμφανίζεται στην Ιθάκη, όλοι τον προσβάλλουν και τον διασύρουν.
Σήμερα, ο πατέρας που επιστρέφει μετά από μακρά απουσία είναι το εθνικό κράτος. Κανείς δεν είναι σε θέση να το αναγνωρίσει, γιατί όλοι βλέπουν μόνο τη φιγούρα μιας δύναμης που τώρα αποσυντίθεται ή, εναλλακτικά, το φάντασμα της φρίκης του παρελθόντος. Κανείς δεν καταφέρνει να ανακαλύψει στην Πολιτεία τι δυνητικά είναι. Για να το κληρονομήσετε, είναι απαραίτητο να το ξανακατακτήσετε, μετατρέποντας τη νοσταλγία σε αντιπροσαρμοστική δράση. Το εθνικό κράτος, όπως είπαμε, μπορεί σήμερα να διαδραματίσει τον ζωτικής σημασίας ρόλο της αποκατάστασης του δικαίου και των ορίων: πρώτον, βάζοντας ένα φράγμα στη μανία της απορρύθμισης της υπερεθνικής αγοράς και, δεύτερον, αποτελώντας τη βάση για τη θέσπιση μιας κοινοτικής ηθικής ικανής να καθολικοποιηθεί μέσω της πράξης που ενορχηστρώνεται από έναν νέο πρίγκιπα που ξέρει πώς να κεφαλαιοποιεί τα πολιτικά πάθη που σήμερα βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση.
Σε απόσταση ασφαλείας από τα κρατολογικά οράματα του παρελθόντος και τις τραγωδίες που τα συνόδευαν, η Πολιτεία μπορεί σήμερα να αποκαταστήσει νοηματοδοτημένο το αναπάντητο προς το παρόν ερώτημα για την επιβίωση του πατέρα στην εποχή της εξάτμισής του. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να ξαναζήσει το αντιπροσαρμοστικό ιδανικό που είναι μόνο λανθάνον σήμερα, το μεταμορφωτικό πάθος σε αναζήτηση μιας πραγματικότητας πιο συναρπαστικής από την παρούσα δυστυχία. Αν στη διαλεκτική φάση το εθνικό κράτος ήταν ο φορέας του καπιταλισμού (εξ ου και ο διεθνισμός που πρότεινε ο Μαρξ ως θεραπεία), σήμερα ο φανατισμός της οικονομίας είναι αποεδαφικοποιημένος και, όπως έκανε με την αστική τάξη, πρέπει να εξαλείψει τον πρώην σύμμαχό του: όπως η αστική τάξη, έτσι και το εθνικό κράτος είναι στην πραγματικότητα ασύμβατο με τον απόλυτο καπιταλισμό, στην οποία τα πάντα γίνονται εμπόρευμα και οι μόνες κυρίαρχες πραγματικότητες θα πρέπει να είναι οι πολυεθνικές, οι χρηματοπιστωτικές αγορές και οι διεθνικές ροές.
Αφημένος στον εαυτό του, ο Νόμος της οικονομίας υποτάσσει όλη την υλική και συμβολική πραγματικότητα στους παγωμένους νόμους του, καταστρέφοντας κάθε κοινότητα που δεν είναι λειτουργική για κατανάλωση. Είναι μια μελλοντική εξαπάτηση, αν όχι μια ιδεολογία, να πιστεύουμε στην ύπαρξη μιας προκαθορισμένης ισορροπίας και αρμονίας που εγγυάται αυτό το «αόρατο χέρι» της οικονομίας που παράγει αποκλειστικά ορατές τραγωδίες στην ηθική. Η ίδια η πολιτική τελειώνει αναπόφευκτα με το να αποδιαρθρώνεται από την πρωταρχική της λειτουργία –την κυρίαρχη διαχείριση, από τον λαό, της ίδιας της κοινοτικής του ύπαρξης– και με το να περιορίζεται σε έναν απλώς βοηθητικό ρόλο, ως συνέχεια της οικονομίας με άλλα μέσα.
Αυτή, παρεμπιπτόντως, είναι η θλιβερή μοίρα που, τον τελευταίο καιρό, έπληξε την άτυχη ιταλική χερσόνησο. Μαζί με την παράδοση της δικής της κυριαρχίας στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ευρώπης, η Ιταλία υπέστη πρώτα την παρέμβαση της οικονομικής της πολιτικής από το λογικά υπερευαίσθητο όργανο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ήταν τότε (στις 16 Νοεμβρίου 2011) το αντικείμενο της επιβολής, μέσω εν πολλοίς αντισυνταγματικών διαδικασιών, μιας τεχνοκρατικής κυβέρνησης – μιας στρατιωτικής χούντας οικονομικής φύσης, με εξάπλωση αντί για τανκς και με «δημόσιο χρέος» αντί για κανόνια – με μοναδική και αδυσώπητη εντολή την εφαρμογή των οικονομικών ελιγμών που υπαγόρευε η ευρωκρατία και, επομένως, να επιβάλει από τα πάνω, με τεχνοκρατικό τρόπο, τη «φιλελεύθερη επανάσταση», δηλαδή τη νεοφιλελεύθερη ιδιωτικοποίηση ολόκληρης της κοινωνίας.
Το 1929, ο Στάλιν επέβαλε το παράδειγμά του για τον κομμουνισμό χωρίς καμία δημοκρατική εντολή, στο όνομα των ιερών νόμων της ιστορίας. Ομοίως, το 2011, η «τεχνική κυβέρνηση» του Μάριο Μόντι επέβαλε το ευρωπαϊκό μοντέλο στην Ιταλία χωρίς καμία δημοκρατική εντολή, στο όνομα των αδιαμφισβήτητων νόμων της οικονομίας. Αν ο Στάλιν είχε εθνικοποιηθεί για ανώτερους ιστορικούς λόγους, η κυβέρνηση Μόντι ιδιωτικοποίησε για υψηλότερους οικονομικούς λόγους, στο όνομα του καπιταλισμού της νέας εποχής που εγκαινιάστηκε το 1989.
Αυτή η σκόπιμα συγκλονιστική αναλογία μας επιτρέπει να καταλάβουμε γιατί βρίσκαμε πάντα τους μετανοημένους της αριστεράς στην πρώτη σειρά όταν πρόκειται να εγκρίνουμε τις πολιτικές του αίματος, του ιδρώτα και των δακρύων της κυβέρνησης Μόντι: η τυφλή πίστη στους νόμους της ιστορίας έχει μετατραπεί διαλεκτικά σε μια εξίσου τυφλή πίστη στους νόμους της οικονομίας. Ακριβώς όπως ο κομμουνιστικός διεθνισμός μετατράπηκε σε οικονομικό διεθνισμό και ο φιλοσοβιετικός προλεταριακός οικουμενισμός έγινε φιλοαμερικανικός ιμπεριαλιστικός οικουμενισμός. Το γεγονός ότι ήταν μια παρέμβαση της πολιτικής από την οικονομία εξηγεί επίσης γιατί οι παράγοντες αυτής της άθλιας διαδικασίας δεν είναι πλέον οι παραδοσιακές επαγγελματικές πολιτικές τάξεις, αλλά οι τεχνικοί και οι ειδικοί, που έχουν ενταχθεί στον πανεπιστημιακό μηχανισμό και οι πιστοί θιασώτες της οικονομικής θεολογίας. Για πρώτη φορά στην ιστορία, γίναμε μάρτυρες της κατάληψης της εξουσίας από την οικονομική κάστα και τους θαυματουργούς του χρήματος.
Μπροστά σε τόσες καταστροφές σε γρήγορη διαδοχή, (στις οποίες τα λόγια του Καθαρτηρίου του Δάντη (VI, 76-78) μπορούν να εφαρμοστούν με εξαιρετική συνάφεια: «Ω σκλαβωμένη Ιταλία, καταφύγιο θλίψεων, / πλοίο χωρίς τιμονιέρη σε μια μεγάλη καταιγίδα, / όχι κυρία των επαρχιών, αλλά οίκος ανοχής!») Είναι προφανές ότι το πρώτο καθήκον, με στόχο την επιβράδυνση και στη συνέχεια την αντιστροφή των σημερινών τάσεων, πρέπει να αναζητηθεί στην ανάκτηση της λειτουργίας του κράτους ως εγγυητή της υπεροχής της πολιτικής έναντι της οικονομίας, της ηθικής έναντι της αγοράς, των ανθρώπων έναντι των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που εγκυμονούν θεολογικές ιδιοτροπίες.
Αντί να υποβιβαστεί σε ancilla oeconomiae – υπηρέτη της οικονομίας – και επομένως σε απλή υποστήριξη της κυριαρχίας των υπερεθνικών οικονομικών οργανισμών (από τις τράπεζες και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, μέχρι τη χρηματική δικτατορία των πολυεθνικών και τις νέες πλουτοκρατικές κάστες), το εθνικό κράτος καλείται να τεθεί στην υπηρεσία της ανθρώπινης κοινότητας. θεωρείται αυτοσκοπός και, κατά συνέπεια, να παίρνει θέσεις ενάντια στην παράλογη λογική του μονοθεϊσμού της παγκόσμιας αγοράς. Μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο (δηλαδή, μέχρι να οριστούν άλλες δυνάμεις ειδικά ικανές να ανατρέψουν την παγκόσμια χρηματική), μόνο το εθνικό κράτος, υπό την προϋπόθεση ότι θα πάψει να περιορίζεται στην επικύρωση όσων έχουν αποφασιστεί αυτόνομα από οικονομολόγους, από πολυεθνικές και από τη θεοποιημένη αγορά, μπορεί να αντιταχθεί και επομένως να δράσει αποτελεσματικά με σκοπό να ξεπεράσει την καλπάζουσα αποσύνθεση. ανοίγοντας ξανά μια διαλεκτική φάση στο κερδοσκοπικό σύστημα.
Η επαναφορά της πολιτικής κυριαρχίας είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για την εκ νέου διάδοση του κερδοσκοπικού καπιταλισμού. Δεν είναι δυνατόν να δράσουμε πολιτικά αν δεν αναδημιουργήσουμε έναν οριοθετημένο χώρο στον οποίο θα αναπτύξουμε τον αγώνα ενάντια στον ταξισμό και για τη δημοκρατία, για την υπεράσπιση αυτού του στρώματος κοινωνικών δικαιωμάτων που η διεθνοποίηση των αγορών συνεχίζει να διαβρώνει. Η ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας, επιπλέον, συνεπάγεται επίσης την αποκατάσταση της αρχής της ανεξαρτησίας στην ισορροπία των εξουσιών, πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί ένας αληθινός πλουραλισμός και ένα διεθνές δίκαιο που δεν είναι απλώς η ιδεολογία του κυρίαρχου. Χωρίς κυρίαρχα κράτη, το διεθνές δίκαιο –όπως φαίνεται προφανές σε αυτόν τον Τέταρτο Παγκόσμιο Πόλεμο– γίνεται μια απλή υπερδομή των σχέσεων εξουσίας. Για το λόγο αυτό, σήμερα το Διεθνές Ποινικό Δίκαιο περιορίζεται σε μια τιτάνια επιχείρηση αφιερωμένη στην εξόντωση των «τρομοκρατών» και στην προστασία εκείνων των «γραμμών φιλίας» (Schmitt) που συνορεύουν με τον αποκλειστικό χώρο του «πολιτισμού». Οτιδήποτε πέρα από τη γραμμή φιλίας χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατία που πρέπει να καταπολεμηθεί. Με αυτόν τον τρόπο, το διεθνές δίκαιο και ο ιμπεριαλισμός αποκαλύπτονται ως αμοιβαία συστατικά: το διεθνές δίκαιο καταλήγει να είναι όλο και περισσότερο το εποικοδόμημα του νέου ιμπεριαλιστικού παρεμβατισμού, απελευθερωμένο πλέον από τους περιορισμούς του παλιού διεθνούς δικαίου.
Το ότι σήμερα το κυρίαρχο εθνικό κράτος, πολύ περισσότερο από την παγκοσμιοποιημένη προλεταριακή τάξη ή τα ετερόκλητα αποεδαφικοποιημένα πλήθη του Τόνι Νέγκρι, είναι σε θέση να αναπτύξει μια επαναστατική λειτουργία αντίστασης στον παγκόσμιο φανατισμό της οικονομίας αποδεικνύεται από τη συνεχή δουλειά της δαιμονοποίησης με την οποία παρενοχλείται από το κυρίαρχο ρεύμα του κυρίαρχου ιδεολογικού ρεύματος. Τόσο από το τσίρκο των μέσων ενημέρωσης όσο και από τον πνευματικό κλήρο, το κράτος σήμερα στιγματίζεται συνεχώς ως ένα υπόλειμμα ανίκανο να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής και, ως εκ τούτου, αξίζει να ξεπεραστεί σε συνοχή με την απρόσβλητη λογική της παγκοσμιοποίησης. Έχει εξορκιστεί επίμονα ως ένα επικίνδυνο όχημα για την αναγέννηση των χειρότερων εμπειριών του εικοστού αιώνα ή, απλώς, ως μια μη βιώσιμη επιλογή στην εποχή του «μετα-εθνικού αστερισμού» που έρχεται «μετά τον Λεβιάθαν».
Σύμφωνα με ένα ιδεολογικό τέχνασμα που θα έπρεπε ήδη να είναι γνωστό, το κράτος δηλώνεται ότι ξεπερνιέται για να μπορέσει να το ξεπεράσει οριστικά: δηλαδή, να αποδομήσει με ολοκληρωμένο τρόπο την κοινωνική και πολιτική λειτουργία που, αν και με όλο και πιο εύθραυστο και επισφαλή τρόπο, εξακολουθεί να είναι ικανό να εκπληρώσει. Στην εποχή της εξοικονόμησης της σύγκρουσης, της ατροφίας της δυστυχισμένης συνείδησης και του θριάμβου του γενικευμένου οικονομικού κρετινισμού, το κράτος μπορεί να τεθεί ως η μόνη συγκεκριμένη πολιτική δύναμη της ηθικής κοινότητας ως αυτοσκοπός και σε αναζήτηση της δικής του ανεξαρτησίας από την υπερεθνική δικτατορία της αγοράς.
https://posmodernia.com/
