ΚΡΙΤΑΜΟ
Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CRITHMUM maritimum (Κρίθμον το παράλιον). Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων. Στην ίδια οικογένεια ανήκουν σέλινο, μαϊντανός, καρότο, μάραθο, άνηθος, κύμινο κ.ά..
Είναι γνωστό με τα ονόματα κράμο, κρίτανο, κρίταμα, κίρταμα, κρίθαμο, τρίταμο, κρίταμο, αρμύρα.
Το συναντούμε σε παραθαλάσσια και αμμουδερά μέρη.
Πολυετής πόα ύψους έως 50 εκατοστά, λεία, σαρκώδης, με αποξυλωμένη βάση, έρπον ρίζωμα, και βλαστό όρθιο, πολύκλαδο, γραμμωτό. Φύλλα σύνθετα, 1 ή 2 φορές πτεροσχιδή, με τμήματα γραμμοειδή, οξύληκτα, σαρκώδη, ακέραια. Ταξιανθία σκιάδιο με 10-20 ακτίνες, άνθη πρασινόλευκα. Τα άνθη του είναι ερμαφρόδιτα και γονιμοποιούνται από τα έντομα. Βράκτια και βρακτήδια αποτελούμενα από πολλά φυλλάρια που είναι λογχοειδή, κατανεύοντα. Καρπός ωοειδής, σπογγώδης.
Ο βλαστός και τα φύλλα του όταν τα τρίψει κανείς αναδίδουν μια ευχάριστη μυρωδιά.
Βρώσιμα μέρη του φυτού είναι τα φύλλα και οι σπόροι. Αόριστα το φυτό θυμίζει μάραθο αλλά η γεύση είναι πιο πικρή και υφάλμυρη. Τα φύλλα χρησιμοποιούνται ως άρτυμα σε σαλάτες όπως την χωριάτικη, την ντοματοσαλάτα και την πατατοσαλάτα. Επίσης, μπορούν να αποτελέσουν το τέλειο συνοδευτικό ψαριών και κρεάτων ενώ τρώγονται ευχάριστα συνοδεύοντας το ουζάκι σας. Τέλος, βλαστοί και άνθη τηγανίζονται και γίνονται ομελέτες.
Φύλλα και σπόροι χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενός αρωματικού τουρσί. Σερβίρονται με άφθονο ελαιόλαδο και θεωρούνται ο ιδανικός μεζές για τσικουδιά, ούζο ή τσίπουρο. Με το κρίταμο κάνει κανείς πολύ ωραίο αλάτι. Αρκεί να το αποξηράνει και να το τρίψει.
Τα φύλλα έχουν κρατήσει την αλμύρα και γίνονται φοβερό καρύκευμα.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Είναι το Κρίθμον του Διοσκουρίδη ο οποίος αναφερόμενος σε αυτό γράφει: ´λαχανεύεται εφθόντε και ωμόν εσθιόμενον,και ταριχεύεται εν άλμη´.
Οι αρχαίοι έλληνες κατά μία εκδοχή το ονόμασαν έτσι λόγω της ομοιότητας των σπόρων του φυτού με αυτούς του κριθαριού. Πιθανότατα όμως η λέξη Κρίθμον είναι προελληνική όπως και οι ονομασίες άμπελος, κυπάρισσος, υάκινθος, κισσός, άνθος κ.λπ..
Από τα χρόνια του Ιπποκράτη θεωρείται φυσικό ιατρικό με διουρητικές, εμμηναγωγικές, αποτοξινωτικές ιδιότητες και χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση ηπατικών, εντερικών και νεφρικών δυσλειτουργιών.
Ο Πλίνιος αναφέρει ανάλογες ιδιότητες του φυτού. Ο Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς το αναφέρει ως ´Κρήθμον λάχανον´ ενώ στο Γλωσσάριον του Du Cange αναφέρεται ως ´κρίθμον´ και ´κρήταμα´. Το φυτό αναφέρεται από τον John Gerard στο Materia Medica (1597). Ο Nicholas Culpeper περιγράφει το φυτό (1653) ως ένα ευχάριστο, ζεστό φυτό με πικάντικη γεύση και χωνευτική δράση.
Στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς σκοπούς η ρίζα, τα φύλλα και οι καρποί του φυτού.
Από τον 16ο αιώνα το κρίταμο άρχισε να διεκδικεί σοβαρό μερίδιο στις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων. Στη Γαλλία το έλεγαν βότανο του Αγιου Πέτρου.
Χαρακτηριστική ήταν η συνήθεια των θαλασσοπόρων να κουβαλούν μαζί τους μεγάλες ποσότητες κρίταμου ως αντίδοτου για το σκορβούτο και άλλες αρρώστιες των ναυτικών. Γύρω στον 19ο αιώνα τα κύρταμα άρχισαν να γίνονται και εξαγώγιμο είδος με πρωτοβουλία των παράκτιων λαών της Μεσογείου. Μάλιστα έγινε τόσο μεγάλη αποψίλωση διαφόρων ακτών, που έφτασαν σε σημείο να καταγγέλλονται ´οικολογικά εγκλήματα´ καθώς το κρίταμο εξαφανιζόταν χωρίς έλεος.
Το αιθέριο έλαιο του βοτάνου έχει την φήμη αποτελεσματικού αφροδισιακού. Σε επάλειψη, λένε, το αιθέριο έλαιο του κρίταμου είναι αφροδισιακό εφόδιο ακαταμάχητο για τον άνδρα.
Στην Κρήτη το βότανο το αποκαλούν Αγκρίθαμο ή Κρίταμο. Στην περιοχή της Μεσσαράς οι χωρικοί το έτρωγαν ωμό. Το χρησιμοποιούσαν οι νοικοκυρές όταν έφτιαχναν κολυμπάδες ελιές ως αρτυματικό.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες, τα οποία και θεωρούνται συστατικά ορεκτικά, καθαρτικά του αίματος και τονωτικά.
Οι καρποί του φυτού περιέχουν περισσότερο αιθέριο έλαιο (0,8%) από τα φύλλα (0,15-0,3%).
Το αιθέριο έλαιο των καρπών περιέχει ντιλαπιόλη 60%, α-πινένη 18% και τα-τερπινίνη 17%, ενώ στα φύλλα περιέχει ντιλαπιόλη 8-40%, α-πινένη 12% και γ-τερπινίνη 48%.
Τα φύλλα είναι πλούσια σε βιταμίνη C και περιέχουν υδατάνθρακες (σακχαρόζη, γλυκόζη), οργανικά οξέα (μηλικό οξύ, κινικό οξύ), φαινολική ένωση (χλωρογενικό οξύ, το οποίο έχει αντιοξειδωτική δράση).
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογήΤο κρίταμο ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τα μέσα Αυγούστου. Χρησιμοποιούμε τα φύλλα και τους σπόρους του φυτού.
Οι σπόροι του φυτού ωριμάζουν από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο.
Τα φύλλα του συλλέγονται πριν από την άνθηση.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Δρα ως ορεκτικό, διουρητικό, χωνευτικό, αντιμικροβιακό, καθαριστικό του αίματος και ευεργετικό στο συκώτι.
Το κρίταμο είναι καλό διουρητικό και βοηθά στην θεραπεία κατά της παχυσαρκίας.
Εχει μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C και δρα ως άφυσο κατά του μετεωρισμού.
Δραστηριοποιεί τη λειτουργία των νεφρών.
Λίγες σταγόνες από το αιθέριο έλαιο του φυτού στη σαλάτα βοηθούν στη χώνεψη.
Σήμερα χρησιμοποιείται και στη βιομηχανία των καλλυντικών ως βασικό συστατικό για την δημιουργία κρεμών προσώπου, μιας και η δράση του κατά του αντιοξειδωτικού στρες συμβάλλει στην διατήρηση της νεανικής επιδερμίδας.
Ακόμα, σε μορφή γέλης (gel), είναι ιδανικό για μασάζ στο πρόσωπο και τον λαιμό ως καθαριστικό και αναζωογονητικό για το δέρμα. Σε μορφή κρέμας είναι εξαιρετικό για την περιοχή των ματιών. Βοηθά στη μείωση των λεπτών ρυτίδων και των σκοτεινών κύκλων γύρω από τα μάτια. Σε μορφή εκχυλίσματος έχει βακτηριοκτόνο και αντιπυτιριδική δράση.
Παρασκευή και δοσολογία
Αφού μαζέψουμε το κρίταμο, διαλέγουμε τους τρυφερούς βλαστούς, βράζουμε νερό σε μια μικρή κατσαρόλα και μόλις βράσει ρίχνουμε μέσα τους βλαστούς που διαλέξαμε πριν και το ζεματάμε. Δεν το αφήνουμε να βράζει γιατί θα λιώσει, το τσεκάρουμε και μόλις μαλακώσει το βγάζουμε.
To δοκιμάζουμε να δούμε αν θέλει αλάτι, πράγμα σπάνιο μιας και έχει αρκετή αρμύρα από μόνο του αφού ζει δίπλα στην θάλασσα.
Το αφήνουμε να κρυώσει λίγο, παίρνουμε ένα μπολ και βάζουμε μέσα μια στρώση από το κρίταμο που βράσαμε, ψιλοκόβουμε σκόρδο και το ρίχνουμε από πάνω.
Ξαναβάζουμε άλλη μια στρώση κρίταμο και από πάνω πάλι ψιλοκομμένο σκόρδο, συνεχίζουμε να το κάνουμε αυτό μέχρι να τελειώσει όλο το κρίταμο.Αφού είναι έτοιμο μέσα στο μπολ ρίχνουμε ξύδι μέχρι να σκεπαστεί το κρίταμο, βάζουμε και λίγο λαδί ίσα-ίσα να σκεπάσουμε την επιφάνεια.
Μετά το βάζουμε στο ψυγείο και το αφήνουμε όλη νύχτα, την επόμενη μπορούμε να το σερβίρουμε.
Είναι ιδανικό για να συνοδεύει ούζο ή τσίπουρο και θαλασσινά.
Ένας λίγο περίτεχνος τρόπος να τα απολαύσετε είναι εκείνος όπου το κρίταμο ανακατεύεται με βρασμένο ρύζι και ρεβίθια, γαρνίρονται με μαριναρισμένο γαύρο και σερβίρονται ως κρύα σαλάτα. Δοκιμάστε το και στη σάλτσα της μακαρονάδας.
Προφυλάξεις
Το αιθέριο έλαιο του βοτάνου να μην χρησιμοποιείται από τις εγκύους.
Υ.Σ.: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση
Επιμέλεια:
ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ
https://rokar-rokar.blogspot.com/
