Τα δώρα του πόνου

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ένα τόσο όμορφο και πολύτιμο στολίδι, όπως το μαργαριτάρι, προέρχεται από μία τόσο ταπεινή καταγωγή. Ένα φυσικό μαργαριτάρι, αρχικά ήταν ένας κόκκος άμμου ή ένα μικροσκοπικό σκουλήκι που μπήκε μέσα σε ένα στρείδι και δεν μπόρεσε να ξαναβγεί. Για να προστατεύσει το μαλακό σώμα του το στρείδι απελευθερώνει μια σκληρή κρυσταλλική ουσία που ονομάζεται μάργαρο. Τα διαδοχικά στρώματα μάργαρου σκληραίνουν καθώς καλύπτουν το ξένο αντικείμενο, ώστε τελικά να μεταμορφωθεί σε λαμπερό μαργαριτάρι.


Στην περίπτωσή μας το ρόλο της ενόχλησης παίζει ο πόνος της αρρώστιας, η απειλή της επιβίωσης, ενώ το πολύτιμο κόσμημα είναι οι θετικές αλλαγές που μπορούν να επέλθουν στην προσωπικότητα και στη ζωή του ανθρώπου, αν μπορέσει φυσικά να εκμεταλλευτεί κατάλληλα την ευκαιρία που δεν επέλεξε. Σχετικά με το μαργαριτάρι ο Χαλίλ Γκιμπράν διηγείται μια διδακτική ιστορία, στο βιβλίο του « Ο Περιπλανώμενος» : 

Ένα όστρακο είπε κάποτε στο γειτονικό του όστρακο :

« Έχω μέσα μου ένα μεγάλο πόνο. Είναι βαρύς και σφαιρικός και μ' έχει πολύ καταπονήσει».

Και το άλλο όστρακο απάντησε με αλαζονική αδιαφορία. «Δοξασμένοι να είναι οι ουρανοί κι οι θάλασσες, εγώ δεν έχω κανέναν πόνο. Νιώθω ακμαίο και πλήρες, παντού, μέσα και έξω».

Εκείνη τη στιγμή περνούσε ένα καβούρι,άκουσε τα δύο όστρακα κι είπε σ' εκείνο που ένιωθε ακμαίο και πλήρες, παντού, μέσα κι έξω, «Ναι, εσύ νιώθεις ακμαίο και πλήρες, ο πόνος όμως, που υποφέρει ο γείτονάς σου είναι ένα μαργαριτάρι ανυπέρβλητης ομορφιάς».




Όταν η αρρώστια μας χτυπάει την πόρτα και ανατρέπει τα δεδομένα της ζωής μας η πρώτη αντίδραση συνήθως είναι η έκπληξη, το ξάφνιασμα, ο φόβος, η άρνηση, ο θυμός... Ξαφνικά έρχεται στο προσκήνιο η συνειδητοποίηση του πεπερασμένου της ύπαρξης και η αβεβαιότητα της επιβίωσης. Θεωρούσαμε δεδομένο το χρονικό περιθώριο που είχαμε στη διάθεσή μας και κάναμε σχέδια για το μέλλον.

 Τώρα η απειλή μας προσγειώνει βίαια στο παρόν και κλονίζει όλες μας τις προσδοκίες και τα όνειρα. Ο θάνατος έχει γίνει ταμπού για τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Η ίδια η ιατρική τον αντιμετωπίζει ως θεραπευτική αποτυχία. (Βλ. Αιωνιότητα)... Μαζί με την απώθηση της γήρανσης και του θανάτου από την καθημερινή συνειδητότητα, απωθήθηκε και το βάθος της ζωής, η πνευματική της διάσταση και η υπερβατική της δυνατότητα. Αυτή η στάση εξηγεί και την παρακμή μας. Πάντα η συνειδητοποίηση του θανάτου ήταν πηγή ζωής, εφαλτήρια δύναμη πολιτισμού και ήθους.
Στον «Φαίδωνα» ο Πλάτων ορίζει την φιλοσοφία ως μελέτη θανάτου. Κάποτε οΤόμας Μανν είπε : « Χωρίς το θάνατο δύσκολα θα είχαμε ποιητές στη γη». Ο Μιχαηλάγγελος συμπληρώνει : «Δεν υπάρχει μέσα μου στοχασμός που να μην τον χάραξε με τη σμίλη του ο θάνατος». Ωστόσο ο θάνατος δεν είναι μονάχα ο εμπνευστής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Έχει επηρεάσει αποφασιστικά και την ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων . Στάθηκε ο μεγάλος δάσκαλος όλων των ευγενικών εκείνων μορφών μέσα στην ιστορία, που σεβόμαστε και τιμούμε ως ήρωες, ως άγιους και ως μάρτυρες της επιστήμης. Συνήθως , οι προσπάθειές μας εστιάζονται στην απελευθέρωση από το φόβο του θανάτου, ενώ είναι πιο σημαντικό να απελευθερωθούμε από το φόβο της ζωής. Ο φόβος της ζωής μας σπρώχνει στις συμπληγάδες του χρόνου. Μόνο όταν παύουμε κινούμαστε σαν εκκρεμές ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον μπορούμε να επικεντρωθούμε στο εδώ και τώρα , που ισοδυναμεί με το άχρονο. Τα μικρά παιδιά ζώντας στο παρόν, έχουν μεγάλη ζωντάνια και ανακαλύπτουν τα πάντα με θαυμασμό. Τα μάτια τους δεν έχουν ακόμα θαμπώσει από το ήδη γνωστό, τα πρέπει και τις απαγορεύσεις… Όλη μας η ζωή είναι μια ερμηνεία, δεν σχετιζόμαστε με αληθινούς ανθρώπους, με τη φύση, με το σύμπαν, αλλά με ολογράμματα κατασκευασμένα από εμάς τους ίδιους.

Η άγνοια της πραγματικότητας είναι η ρίζα του πόνου σε αυτό το θέατρο των σκιών. Βλέπουμε συνεχώς τον εαυτό μας. Δηλαδή προβάλλουμε τις δικές μας ποιότητες στους άλλους. Αλλά ποιόν εαυτό προβάλλουμε; Τον ψευδαισθησιακό, τον κατακερματισμένο εαυτό, που είναι αποτέλεσμα ενδοβολής πολλαπλών εξωτερικών καθρεπτισμών των άλλων συνανθρώπων, που και αυτοί με τη σειρά τους προβάλλουν στον καθρέπτη της συνείδησής μας το δικό τους φαντασιακό εαυτό ... Μοιάζει δηλαδή με το δωμάτιο των καθρεπτών με τα πολλαπλά είδωλα, που κατασκεύασε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ο νους πρέπει να αδειάσει (να βάλλει σε παρένθεση τις παρελθούσες εμπειρίες) για να γεμίσει από αυτό που Υπάρχει. Τότε, για πρώτη φορά, αντιλαμβάνεται το μεγαλείο του μυστηρίου της ζωής.

Ο Ηράκλειτος δηλώνει χαρακτηριστικά : «Ξεχνούν και δεν προσέχουν ότι συμβαίνει γύρω τους, στον ξύπνιο τους οι άνθρωποι, όπως στον ύπνο τους. Οι ανόητοι, αν και ακούν είναι σαν τους κουφούς : σ' αυτούς ταιριάζει το γνωμικό πως και παρόντες απουσιάζουν. Δεν πρέπει να μιλά κανένας και να πράττει σαν να είναι κοιμισμένος. Ένας και κοινός είναι ο κόσμος για τους ξυπνητούς. Οι κοιμισμένοι ζουν ο καθένας στο δικό του κόσμο. Θάνατος είναι ότι βλέπουμε στον ξύπνιο μας κι όνειρα ότι βλέπουμε στον ύπνο μας ». Αυτό το προσωπικό σύμπαν στο οποίο είναι καθηλωμένοι, δογματικοί , ασυνείδητοι και απομονωμένοιοι άνθρωποι, αντιστοιχεί στην κατάσταση του δεσμώτη στο βάθος του σπηλαίου του Πλάτωνα.

Το ζητούμενο συνεπώς είναι πως θα καταφέρουμε να βιώνουμε με αθωότητα και προσοχή κάθε λεπτό από τη ζωή μας σαν να ήταν το μοναδικό, γιατί μόνο έτσι δεν σπαταλάμε την ενέργειά μας σε ανώφελες ασχολίες ή αναβολές, εφ’ όσον δεν θα έχουμε καμία βεβαιότητα για την επόμενη στιγμή. Συνήθως ακυρώνουμε την πραγματική ζωή κυνηγώντας χίμαιρες, λες και είναι δεδομένο ότι θα είμαστε εδώ για πάντα…. Ο θάνατος η γέννηση ,οι καινούργιες σχέσεις και πρωτόγνωρες καταστάσεις μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό. Ανιχνεύουμε το άγνωστο χωρίς να μπορούμε να βασιστούμε σε παρελθούσες εμπειρίες. Οτιδήποτε καινούργιο δημιουργεί την αίσθηση του φόβου. Ο φόβος δεν είναι εχθρός μας, αλλά μια φυσική αντίδραση στην κίνηση της εξέλιξης. Μια προσπάθεια διατήρησης του κατεστημένου, της ασφάλειας του γνωστού. Ο φόβος ενισχύεται με την ταύτιση και την προσκόλληση ενώ μειώνεται με την διεύρυνση της συνειδητότητας. Κάθε φορά που η συνειδητότητά μας διευρύνεται βλέπουμε και αισθανόμαστε περισσότερο με αποτέλεσμα να γκρεμίζονται οι παλιές δομές που έχουμε υιοθετήσει, τα κρυσταλλωμένα πιστεύω μας και οι μηχανικές συνήθειές μας. Η αναδιάρθρωση αυτή είναι μια συνεχής διαδικασία θανάτου και αναγέννησης. Η αναγνώριση του φόβου και η υπέρβασή του σηματοδοτεί την αναπτυξιακή μας πορεία μας. Σε αντίθεση περίπτωση καταπιέζεται και μεταμορφώνεται σε νεύρωση,δηλαδή σε φοβία. Το ίδιο ισχύει και για τον πόνο. Είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος επικοινωνίας του σώματος και της ψυχής. Μας ειδοποιεί ότι κάτι δεν λειτουργεί σωστά ή ότι έχουμε χάσει τον δρόμο… Δεν πρέπει να κατασιγάζεται, πρόωρα, πριν διαβάσουμε το μήνυμά του. Είναι πιστός φίλος, αν μάθουμε να τον αφουγκραζόμαστε, να ανταποκρινόμαστε σωστά, και να τον δαμάζουμε.

Είναι στ' αλήθεια το δώρο που κανένας δεν θέλει, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Βρετανός χειρουργός Πωλ Μπράντ, στο ομώνυμο βιβλίο του. (Πόνος : ένα δώρο που κανένας δεν θέλει). Όμως οι άνθρωποι που ήδηέχουν το δώρο αυτό σπάνια το εκτιμούν. Συνήθως το απεχθάνονται. 

Ας επιστρέψουμε όμως στους ασθενείς μας.
Εδώ ο ψυχικός πόνος προέρχεται κυρίως από την αρχική άρνηση, τη μη αποδοχή, τον θυμό και την απόγνωση. Όσο περνάει ο καιρός οι περισσότεροι εξοικειώνονται με την απειλή και μαθαίνουν να ζουν μ’ αυτήν. Αν δεν καταφύγουν σε ψυχολογικές άμυνες, όπως η απώθηση ή ακόμη χειρότερα στην κατάθλιψη, μπορεί να οδηγηθούν σε ριζικές αλλαγές. Τους δίνεται η ευκαιρία να σκεφτούν τι έχει πραγματικά σημασία γι αυτούς και να μην αναβάλουν. Σταματάνε να βασανίζονται με το τι σκέφτονται οι άλλοι και επικεντρώνονται στις δικές τους αυθεντικές ανάγκες. Κατανοούν το ανώφελο και επιζήμιο της μεμψιμοιρίας και της γκρίνιας.Πάρα πολλοί άνθρωποι πορεύονται στη ζωή παραπονούμενοι συνεχώς για τα προβλήματά τους, που συχνά δημιουργούν ή μεγαλοποιούν οι ίδιοι. Αν διοχέτευαν στην επίλυση του προβλήματος το ένα δέκατο της ενέργειας που καταναλώνουν στα παράπονα, θα έμεναν έκπληκτοι από το πόσα πολλά μπορούν να επιτύχουν. Πολλοί συμβιβασμοί τους φαίνονται πλέον άχρηστοι και αρκετές συνήθειες χάσιμο χρόνου. Μαθαίνουν να εκφράζουν άμεσα και με ειλικρίνεια τα συναισθήματά τους και κατανοούν ότι οι άνθρωποι είναι πιο σημαντικοί από την καριέρα ή τα αντικείμενα. Η προσοχή τους μεταφέρεται από την περιουσία στην ουσία.Γίνονται πιο ταπεινοί και απλοί. Αισθάνονται ευγνωμοσύνη για ό, τι τους προσφέρεται και δεν παίρνουν τίποτα για δεδομένο. Εκτιμούν την παρουσία των άλλων και ανακαλύπτουν την σύνδεση με το περιβάλλον και την φύση.Μαθαίνουν να αξιοποιούν τα ταλέντα και τις δυνατότητές τους. Γίνονται αποφασιστικοί και γενναιόδωροι. Όχι όλοι, βέβαια, αλλά όσοι μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν κατάλληλα την πρόκληση. Συχνά χρειάζεται και κάποια ψυχοθεραπευτική βοήθεια για να επιλεχθεί μια θετική στάση.

Μέσα από την αναθεώρηση στάσεων,και πεποιθήσεων πολλοί ανακαλύπτουν κρυμμένες εσωτερικές δυνάμεις και αναγνωρίζουν τη διαφορά του να ζεις πραγματικά την κάθε στιγμή, από το να υπάρχεις μηχανικά. 

Όταν ξεφεύγουμε από τις συμπληγάδες του χρόνου η παρούσα στιγμή μας οδηγεί στο άχρονο. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να ζήσουν ογδόντα ή ενενήντα χρόνια ημερολογιακά χωρίς να έχουν ζήσει πραγματικά, ούτε λίγα λεπτά! Για όλους αυτούς τους λόγους πολλοί καρκινοπαθείς λένε ότι η ασθένειά τους χάρισε μια νέα και βαθύτερη εκτίμηση για τη ζωή. Κάποιοι λένε, ακόμα, ότι αισθάνονται ευγνώμονες για την αρρώστια τους.
Τέλος, πολλοί που πέρασαν από τη δοκιμασία του πόνου αποκτούν μια ισχυρή επιθυμία να βοηθήσουν άλλους. Προσφέρουν εθελοντική εργασία ή ακόμη ιδρύουν κοινωφελείς Οργανισμούς και συλλόγους . Οι ιστορίες και τα ευγενή επιτεύγματα αυτών των ανθρώπων θα μπορούσαν να γεμίσουν τις σελίδες πολλών βιβλίων.
Αυτές οι δυνητικές αλλαγές αφορούν τόσο τους ίδιους τους πάσχοντες όσο και τα μέλη των οικογενειών τους ή τους στενούς φίλους τους. 


Γιάννης Αυγουστάτος 
ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής

alttherapy