Τρίτη 9 Απριλίου 2019

Robert Trivers – Γιατί όσο μεγαλώνουμε βλέπουμε τα πράγματα πιο ρόδινα;



Στους ηλικιωμένους παρατηρείται ένα φαινόμενο θετικότητας, το οποίο πιστεύω ότι λειτουργεί όπως η ακρόαση ευχάριστης μουσικής. Γύρω στα 60, αν όχι νωρίτερα, εδραιώνεται στους ανθρώπους μια εντυπωσιακή μεροληψία υπέρ των θετικών κοινωνικών αντιλήψεων και των ευχάριστων αναμνήσεων.
Στο πρώτο σχετικό πείραμα, οι συμμετέχοντες καλούνταν να καθίσουν μπροστά σε μια οθόνη που έδειχνε δύο πρόσωπα, δίπλα δίπλα, το ένα με ουδέτερη συναισθηματική έκφραση και το άλλο με θετική ή αρνητική. Τα πρόσωπα παρέμεναν στην οθόνη επί ένα δευτερόλεπτο τη φορά· ύστερα εξαφανίζονταν και στη θέση του ενός από τα δύο εμφανιζόταν μια κουκκίδα. Τα άτομα έπρεπε να πατήσουν ένα κουμπί αμέσως μόλις έβλεπαν την κουκκίδα (διαφορετικό κουμπί για την αριστερή και διαφορετικό για τη δεξιά πλευρά της οθόνης).
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα ηλικίας 20 έως 30 ετών έβλεπαν εξίσου γρήγορα την κουκκίδα, ασχέτως σε ποια πλευρά της οθόνης εμφανιζόταν. Αλλά στα άτομα ηλικίας 6ο ετών και άνω διαπιστώθηκε μια ισχυρή μεροληπτική τάση: έβλεπαν την κουκκίδα πιο γρήγορα όταν εμφανιζόταν στη θέση του προσώπου με τη θετική έκφραση και πιο αργά όταν εμφανιζόταν στη θέση του προσώπου με την αρνητική έκφραση.
Από τις κινήσεις των ματιών τους διαπιστώθηκε ότι οι ηλικιωμένοι αφιέρωναν περισσότερο χρόνο στην παρατήρηση των προσώπων που είχαν θετικές εκφράσεις απ’ ό,τι στα πρόσωπα με αρνητικές εκφράσεις —και αργότερα θυμούνταν καλύτερα τα πρώτα από τα δεύτερα. Τα άτομα νεαρής ηλικίας δεν εκδήλωναν τέτοια μεροληψία. Τα συγκεκριμένα ευρήματα έχουν επιβεβαιωθεί σε Ασιάτες, Ευρωπαίους και Αμερικανούς.
Στη μεροληψία συμβάλλει ένα μετρήσιμο φαινόμενο: οι θετικές εκφράσεις προσώπου προκαλούν εντονότερη νευρωνική δραστηριότητα στην αμυγδαλή των ηλικιωμένων παρά των νέων. Τέλος, όταν στην αίθουσα ακουγόταν κακόφωνη μουσική με στόχο την επαγωγή αρνητικής διάθεσης στους συμμετέχοντες, διαπιστώθηκε ότι οι ηλικιωμένοι παρατηρούσαν επί περισσότερο χρόνο τα πρόσωπα με θετική έκφραση, λες και προσπαθούσαν να αντισταθμίσουν το αρνητικό ερέθισμα και να διατηρήσουν τη θετική διάθεσή τους. Η διάθεση των νέων, αντιθέτως, μοιάζει να συνάδει με το ερέθισμα στο οποίο εκτίθενται —αν τους κάνει να νιώθουν άσχημα, παρατηρούν επί περισσότερη ώρα τα πρόσωπα με αρνητική συναισθηματική έκφραση.
Τι εξυπηρετεί τους ηλικιωμένους αυτή η μεροληψία θετικότητας;
Οι νέοι έχουν συμφέρον να αποτιμούν με ακρίβεια την πραγματικότητα, δίνοντας σημασία τόσο στα θετικά όσο και στα αρνητικά στοιχεία της, ώστε να είναι προετοιμασμένοι για κάθε ενδεχόμενο. Η αποφυγή των αρνητικών πληροφοριών μοιάζει παρακινδυνευμένη – τα αρνητικά συμβάντα μπορούν να επηρεάσουν το ιδιοσυμφέρον του ατόμου (την εγκλείουσα αρμοστικότητά του) εξίσου ισχυρά με τα θετικά.
Σε αντιδιαστολή με αυτό, για τους ηλικιωμένους δεν είναι τόσο σημαντικό να μαθαίνουν νέα πράγματα- αντιθέτως, εφόσον το θετικό θυμικό ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, οι ηλικιωμένοι πιθανόν να έχουν συμφέρον να αγνοήσουν κάποια αρνητικά στοιχεία της πραγματικότητας, ώστε να μπορέσουν πιο αποτελεσματικά να αντιμετωπίσουν το βασικό τους πρόβλημα, εκείνο των εσωτερικών εχθρών (του καρκίνου συμπεριλαμβανομένου).
Υιοθετώντας τη μεροληψία θετικότητας απέναντι στην πραγματικότητα, το άτομο ουσιαστικά θυσιάζει, στον βωμό της ενίσχυσης της ανοσιακής λειτουργίας του, την έμφυτη τάση του να δίνει προσοχή στα αρνητικά ερεθίσματα και να διδάσκεται από αυτά.
Αν έχετε πατήσει τα 60 και δεν έχετε ακόμη μάθει πώς να αναγνωρίζετε έναν εξωτερικό εχθρό, είναι μάλλον απίθανο να καταφέρετε τώρα να το μάθετε. Από την άλλη, αν αναπτύξετε μια θετική αντιμετώπιση απέναντι στη ζωή, αφενός δεν θα χαλάτε τη ζαχαρένια σας και αφετέρου θα ενισχύετε την άμυνά σας. Πολλά εγγόνια θαυμάζουν τη γαλήνη του παππού και της γιαγιάς, που τίποτε δεν φαίνεται ικανό να τους πτοήσει- ωστόσο, ο παππούς και η γιαγιά ενδέχεται να ζουν στη γη της θετικότητας, όπου δεν υπάρχει τίποτε για να τους πτοήσει.
Αξίζει εδώ να αναφερθεί ένα ενδιαφέρον πειραματικό εύρημα. Μολονότι η άδηλη μεροληψία μας υπέρ της νεότητας —όπως μετριέται με τη δοκιμασία άδηλων συνειρμών (ΙΑΤ)— δεν φαίνεται να αλλάζει με την ηλικία (τόσο οι εικοσάρηδες όσο και οι εβδομηντάρηδες προτιμούν τους νέους από τους ηλικιωμένους), εντούτοις η έκδηλη μεροληψία μας υπέρ της νεότητας (αυτό, δηλαδή, που δηλώνουμε ότι προτιμάμε) αρχίζει σταδιακά να φθίνει από την ηλικία των 40 ετών και άνω, ώσπου, στην ηλικία των 6ο, η εικόνα αντιστρέφεται: τονίζουμε πια τα προτερήματα των ηλικιωμένων έναντι των νέων.
Όπως όλος ο κόσμος, εξακολουθούμε να συσχετίζουμε άδηλα τη νεότητα με θετικά χαρακτηριστικά, αλλά αρχίζουμε να διακηρύττουμε το αντίθετο κατά την ίδια περίπου περίοδο που εκδηλώνουμε τη μεροληψία θετικότητας.
Σημειώστε ότι το φαινόμενο θετικότητας δεν προϋποθέτει τη συγκάλυψη των αρνητικών πληροφοριών ή την καταστολή των συναισθημάτων. Η μεροληψία ισχύει αυτομάτως. Οι άνθρωποι δεν προσέχουν τις αρνητικές πληροφορίες, δεν τις βλέπουν καν και δεν διατηρούν καμία ανάμνησή τους.
Συνεπώς, δεν είναι απαραίτητο να προκύπτουν οι πιθανές αρνητικές ανοσιακές συνέπειες της καταστολής των συναισθημάτων. Πρέπει να είναι γενικός κανόνας ότι όσο νωρίτερα ενεργοποιούνται οι μηχανισμοί αυτοεξαπάτησης κατά την επεξεργασία πληροφοριών τόσο περιορίζονται οι παρεπόμενες αρνητικές ανοσιακές συνέπειες. Ταυτόχρονα, αυξάνεται ο κίνδυνος αποκοπής από την πραγματικότητα, καθότι ορισμένες όψεις της δεν αποθηκεύονται καθόλου.
Αν ισχύουν τα παραπάνω, τότε πώς εξηγείται ότι οι ηλικιωμένοι θεωρούνται συχνά κακότροποι και στριμμένοι;
Αυτό φαίνεται να προκύπτει από έναν εντελώς ανεξάρτητο μηχανισμό, ο οποίος ενίοτε κατισχύει της μεροληψίας θετικότητας. Για λόγους που δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί, καθώς οι άνθρωποι γερνούν μειώνονται οι αναστολές τους —δηλαδή, φθίνει η ικανότητά τους να αναχαιτίζουν συμπεριφορές τις οποίες θα προτιμούσαν να μην εκδηλώσουν. Δεδομένου ότι συχνά θέλουμε να αναστέλλουμε συμπεριφορές που θα μπορούσαν να λογιστούν κοινωνικά ανάρμοστες, δεν προξενεί έκπληξη ότι, καθώς γερνάμε, φθάνουμε να εκδηλώνουμε ακριβώς αυτό: κοινωνικά ανάρμοστες συμπεριφορές.

Έτσι, αποκαλύπτουμε ευκολότερα ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες σε τρίτους, εκφράζουμε συχνότερα προκαταλήψεις και στερεότυπα, δυσκολευόμαστε περισσότερο να βλέπουμε τα πράγματα από τη σκοπιά του άλλου και ρέπουμε προς την ακατάσχετη φλυαρία. Τέτοιες συμπεριφορές συχνά περιγράφονται ή εκλογικεύονται με εκφράσεις όπως «γεροπαράξενος», «γεροξεκούτης» και τα όμοια.
Robert Trivers – “Η μωρία των ανοήτων”

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου