ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΕΣ

LIBERTARIAS

Έτος: 1996
Σκηνοθεσία: Βιθέντε Αράντα
Ελληνικός τίτλος: Ελευθεριακές
Αγγλικός τίτλος: Freedom Fighters
Ελεύθερο κατέβασμα ολόκληρης της ταινίας με ελληνικούς υπότιτλους από εδώ:https://dfiles.eu/files/nbgz5tht6

    

   "Θα έρθει μια μέρα όπου αυτός ο πλανήτης δεν θα ονομάζεται πια Γη, αλλά Ελευθερία"  (από τις τελευταίες φράσεις της ταινίας)

   

   Πρόκειται για τη μία από τις δύο αξιολογότερες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ, σχετικά με την (ενστικτωδώς αναρχικής έμπνευσης και κατεύθυνσης) κοινωνική επανάσταση στην Ισπανία τα έτη 1936 - 1937. Η άλλη είναι φυσικά το Γη και Ελευθερία (Land and Freedom) του Κεν Λόουτς, που είχε προβληθεί το 1995, μόλις έναν χρόνο πριν τις Ελευθεριακές.

     Ωστόσο, αν και οι δύο ταινίες γυρίστηκαν και βγήκαν στις αίθουσες περίπου την ίδια περίοδο, αν και διαπραγματεύονται το -κοινό- θέμα τους με τρόπο τόσο ακριβήιστορικώς και τόσο ουσιώδη που δύσκολα μπορεί να ξαναεπιτευχθεί,  θίγουν διαφορετικές πλευρές του και λειτουργούν συμπληρωματικά.

   Το Γη και Ελευθερία καταπιάνεται με το γενικότερο ζήτημα τής σταλινο-λενινιστικής αντεπανάστασης και καταστολής.  Οι Ελευθεριακές αναδεικνύουν το φεμινιστικό "κεφάλαιο" της επανάστασης, αλλά όχι με την γνωστή ανέραστη, συμπλεγματική, προβληματικής ταυτότητας, και, σε τελική ανάλυση, αντιαισθητική έννοια του σημερινού μεταμοντέρνου "φεμινισμού": μέχρι το 1939 ο φεμινισμός αγωνιζόταν για την ποιοτική δικαίωση της θηλυκότητας και όχι για την ποσοτική "ισότητα" των γυναικών υπό ένα καθεστώς εξίσου καταπιεστικό και για τους άντρες (="εξίσωση" των γυναικών στην καταπίεση). Όπως τίθεται κατηγορηματικά στην ταινία, στην κοινωνία του οικονομίστικου ψευδο-ορθολογισμού ούτε οι άντρες είναι προνομιούχοι. Αντιθέτως άντρες και γυναίκες υφίστανται την ίδια καταπίεση και την ίδια ευνουχιστική αποδόμηση των φύλων τους (και γενικότερα τον εξευτελισμό τους ως ανθρώπινων όντων μέσω των δοσμένων διαστρεβλοποιητικών ρόλων των φύλων τους), κάτι που καθιστά αδύνατη την απελευθέρωση του ενός άνευ της απελευθέρωσης του άλλου.  

      

       

     Οι Ελευθεριακές διηγούνται τη (μυθ)ιστορία μιας κοινωνικά ετερόκλητης ομάδας γυναικών, αποτελούμενης από βιομηχανικές εργάτριες, πρώην ιερόδουλες, χωρικές, ανεξάρτητες επαγγελματίες, ακόμα και ... μια καλόγρια σε κρίση ταυτότητας. Οι ζωές τους συναντιούνται και συμπορεύονται μέσα από την περίφημη φεμινιστική ελευθεριακή (=αναρχική) οργάνωση Mujeres Libres (Ελεύθερες Γυναίκες). 

     Η ταινία είναι μια σπουδή επάνω στο πώς μια επανάσταση (ενν. αυθεντική και όχι πραξικόπημα κομματοστρατιωτικού τύπου) μεταμορφώνει / αναβαθμίζει τους ανθρώπους (ενν. και τις σχέσεις τους), ακόμα κι αν τελικά δεν μεταβάλλει τις -σχεδόν πάντα επιφανειακές- ιδεολογικές ή άλλες πεποιθήσεις τους. Άλλωστε όλες ανεξαιρέτως οι γνήσιες επαναστάσεις (αρχαίες ελληνικές δημοκρατίες, Γαλλική Επανάσταση, Κομμούνα του Παρισιού, Παγκόσμιο '68 κλπ.) "δούλεψαν" στο πρωταρχικό επίπεδο της -συχνά εκστατικής- απελευθερωτικής ψυχολογικής εμπειρίας και όχι στο επιδερμικό εκείνο τής ιδεολογίας. Τα κλασικά (και -γιατί όχι;- αθάνατα) κείμενα όλων των εμπνευσμένων κοινωνικών "πειραμάτων" από τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη μέχρι το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Ρουσσώ ("ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος κι όμως είναι παντού αλυσσοδεμένος"), το Δικαίωμα στην Τεμπελιά του Λαφάργκ, την Κατάκτηση του Ψωμιού του Κροπότκιν και το Imagine του Τζων Λέννον, φανερώνουν ακριβώς έναν άλλον τύπο ανθρώπου, ο οποίος διατελεί υπό την επήρεια μιας σχεδόν εκστατικής ατομικής και συλλογικής αυτεπίγνωσης, κι ο οποίος είναι υπεύθυνος για ό,τι ευγενέστερο και αυθεντικότερο έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής για λογαριασμό ολόκληρου του ανθρώπινου είδους.

    Ο ανθρωπότυπος αυτός ως γνήσιο παιδί της Ανάγκης, δεν θα μπορούσε να έχει προέλθει από μια στείρα, αμιγώς ιδεολογική επεξεργασία: οι κομμουνάροι του Παρισιού το 1871 εξοντώθηκαν φωνάζοντας "ζήτω η Ανθρωπότητα" κι όχι η τάδε ή η δείνα ιδεοληψία (το "έθνος", η "πατρίδα", η αστική "δημοκρατία", οι διάφορες θρησκευτικές ή κομματικές ιδεολογίες κλπ.). Ο ανθρωπότυπος αυτός δεν μπορεί να προέρχεται και να αναδύεται στην Ιστορία παρά μόνο από μια βαθιά μεταμορφωτική διαδικασία, όταν κάποιοι άνθρωποι (κατα)πιέζονται σε τέτοια ψυχολογικά όρια ώστε να αναγκαστούν να συνειδητοποιήσουν στις πλήρεις διαστάσεις του τό τί σημαίνει να είσαι άνθρωπος και άρα τί δικαιούσαι κοινωνικά εξαιτίας αυτής της ιδιότητας (βλ. "θέλουμε τον κόσμο και τον θέλουμε τώρα!"). Ο Αλμπέρ Καμύ στον Επαναστατημένο Άνθρωπο το διατυπώνει με τον πληρέστερο έως σήμερα φιλοσοφικά τρόπο, όταν σκιαγραφεί την εξέγερση όχι μόνο σαν ατομική ή συλλογική εκδήλωση του ενστίκτου της αυτοσυντήρησης (συχνά αυτό είναι απλώς η επιφάνειά της) αλλά κυρίως σαν μια κοσμογονική έκρηξη της αξιοπρέπειας.

    Κάποιοι ίσως συγκρίνουν αυτές τις φωτογραφίες με ανάλογες "ανταρτών / ανταρτισσών" τής"εθνικής αντίστασης" ή του "Δ"ΣΕ λίγα χρόνια αργότερα στην Ελλάδα. Ωστόσο, η ομοιότητα είναι μόνο επιφανειακή: σκηνές γιορτής και μαζικής ψυχικής απελευθέρωσης σαν των εξεγερμένων ισπανικών πόλεων του 1936-1937 δεν εκτυλίχθηκαν ποτέ στα κέντρα των ελληνικών. Αυτό να το σκεφτούν όσοι βρίσκουν αναλογίες στην Ελλάδα του "εμφυλίου" συμμοριτοπολέμου (=δεξιών κι αριστερών κομματικών συμμοριών), υποστηρίζοντας ότι το "Κ"ΚΕ έκανε ... κοινωνική επανάσταση. Άλλη μια περίπτωση όπου οι συγκρίσεις μεταξύ γνήσιας επανάστασης και "επανάστασης" / μαϊμούς είναι αποκαλυπτικές. Επιπλέον, ο έρωτας στις σταλινικές "ανταρτικές" συμμορίες του "εμφυλίου" ήταν απαγορευμένος δια -κομματικού- ροπάλου (βλ. Πέτρου Ανταίου, Ν. Ζαχαριάδης Θύτης Και Θύμα, Αθήνα 1991).
   Πέραν αυτού, οι αναρχικές πολιτοφυλακές συγκρούστηκαν εκ παρατάξεως (και όχι δια του ανταρτοπολέμου) με τον τακτικό στρατό του Φράνκο και πάντοτε νικηφόρα, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που άρχισαν να βάλλονται πισώπλατα από τον τακτικό στρατό της αστικής "δημοκρατίας" (και από τα τανκς που έστελνε ο Στάλιν στους "δημοκρατικούς"). Μετά τη "δημοκρατική" καταστολή της κοινωνικής επανάστασης ο ... οργανωμένος τακτικός στρατός της "δημοκρατίας" κατατροπώθηκε απ' τον φασιστικό.

    Η Ιδεολογία σε όλες τις μορφές της (ακόμα και ο αναρχισμός) διακωμωδείται αλύπητα στην ταινία: καμμία γνήσια κοινωνική αλλαγή δεν μπορεί να γίνει με ένα οποιοδήποτε "ιερό" βιβλίο στο χέρι. Γι' αυτό, κάθε σκηνή κορυφαίων στιγμών τηςκοινωνικής / επαναστατικής διαδικασίας ακολουθείται / αποδομείται αμέσως από μια σκηνή ανελέητου επαναστατικού αυτοσαρκασμού. Αυτό συνιστά και τη μόνη γνησίως εμπνευσμένη από μια επανάσταση τέχνη που μπορεί να υπάρξει, είτε στον κινηματογράφο είτε στη λογοτεχνία. Χωρίς αυτό το "δίδυμο" τραγικότητας και αυτοσαρκασμού (που συναντάται σε πιο "συγκρατημένο" βαθμό και στο Γη και Ελευθερία), οι απόπειρες να εξαχθεί "τέχνη" από μια επανάσταση καταντούν αναπόφευκτα σαν τις γνωστές σοβαροφανείς αριστερές γραφικότητες.

    Οι αριστοτεχνικά γυρισμένες σκηνές της επαναστατημένης Βαρκελώνης (που παραπέμπουν εμφανώς στον Φόρο Τιμής στην Καταλωνία του Τζωρτζ Όργουελ), το χαρούμενο (σχεδόν καρναβαλικό) "χάος" της πραγματικής κοινωνίας που παίρνει τις πρώτες βαθιές της ανάσες έχοντας επιτέλους σπάσει τα φαντασιακά δεσμά της (βλ. τις ρεαλιστικότατες σκηνές αποκαθήλωσης των θρησκευτικών συμβόλων), ο αδέξιος και συχνά αστείος έρωτας στα "μεικτά" χαρακώματα των αναρχικών πολιτοφυλακών, οι άντρες και οι γυναίκες που (ξανα)ανακαλύπτουν με έκπληξη ο ένας τον άλλον, οι άνθρωποι που μόλις ανακάλυψαν όχι μόνο τη χαρά τού να σκοτώνουν ό,τι τους σκοτώνει αλλά και (ετεροχρονισμένα) εκείνη τής μαζικά κακοποιημένης παιδικότητάς τους, η παντελής έλλειψη επαναστατικής "σοβαρότητας", οι πειραματισμοί και τα στραπάτσα των εξεγερμένων, δεν αποθαρρύνουν στο ελάχιστο από τήν εδώ και τώρα διεκδίκηση τής θεωρούμενης ως "ουτοπίας" (η, σε κρίση ταυτότητας, πρώην καλόγρια που απαγγέλει από τη ντουντούκα τσιτάτα του Κροπότκιν στους φασίστες που βρίσκονται στα απέναντι χαρακώματα, εκτός από φιγούρα φαινομενικώς τραγελαφική θα μπορούσε να είναι η επιτομή τής -πάντα ήρεμης- Θηλυκής Δύναμης, από την οποίακάθε αληθινός άντρας εύχεται να "νικηθεί"). 

    Αντίθετα, παρά τη συνεχή και κλιμακούμενη επαναστατική αυτο-αποδόμηση, η επανάσταση (και η διεκδικούμενη "ουτοπία" της) βρίσκει τη δικαίωσή από τήν (αστο)φασιστική κτηνωδία που μάς κατακλύζει στο τέλος του έργου: οι φασίστες δεν γελούν, δεν κάνουν χαβαλέ στα χαρακώματά τους, δεν έχουν μαζί τους γυναίκες να τους "αποδιοργανώνουν", "έχουν πειθαρχία", είναι "σοβαροί", είναι κάτοχοι της απόλυτης "αλήθειας", έχουν έτοιμες απαντήσεις για όλα, "ξέρουν τί θέλουν", δεν αστειεύονται (δηλαδή όπως ακριβώς όλοι οι στρατιωτικοποιημένοι, καταστολείς ή "επαναστάτες"). Και βουτηγμένοι στις ιδεοληψίες τους, σφαγιάζουν ό,τι τους φαίνεται πως ξεσκεπάζει την ψυχοσωματική μειονεξία τους.

     Για όσους ενδιαφέρονται και για το τεχνικό κομμάτι της ταινίας (και πολύ καλά κάνουν): οι ηθοποιοί είναι μηδενός εξαιρουμένου εξαιρετικοί (ειδικά η Άνα Μπελέν και η Βικτόρια Αμπρίλ είναι από μόνες τους λόγος για να δεις μια ταινία) και η ιστορική αναπαράσταση λεπτομερής όσο δεν πάει. Μαζί με το Γη και Ελευθερία, ίσως οι μόνες πολιτικές ταινίες όπου οι υψωμένες γροθιές των εξεγερμένων δεν διαιωνίζουν κλισέ αλλά αναδίνουν βίωμα. Eίναι κι αυτές οι γνήσια λαϊκές φυσιογνωμίες που μοιάζουν σαν να έχουν βγει από ταινία του Ντε Σίκα ...

   Κάτι που πρέπει να γνωρίζουν όσοι τη δουν είναι ότι στην ταινία αναπαρίστανται κάμποσα περιστατικά που αναφέρονται στο γνωστό βιβλίο του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ Το Σύντομο Καλοκαίρι της Αναρχίας (1972). Επιφανείς μορφές του ισπανικού αναρχισμού, όπως η Φεδερίκα Μοντσενύ ή ο Μπουεναβεντούρα Ντουρρούτι, καθώς και δευτερεύοντα πρόσωπα (όπως ο πρώην κληρικός Γεσούς Αρνάλ Πένια, τον οποίο έσωσε ο Ντουρρούτι από την οργή των εξεγερμένων) ενισχύουν με ισχυρές δόσεις πραγματικής ιστορίας τη μυθιστορία.

    Η κοινωνική επανάσταση του 1936-1937 στην Ισπανία, υπήρξε η τελευταία πράξη του εργατικού κινήματος του 19ου αιώνα και η αυλαία της εποχής του Διαφωτισμού. Επειδή ακριβώς έδειξε τα πεπερασμένα ιστορικά όρια των εργατικών ιδεολογιών του 19ου αιώνα, άνοιξε νέες πόρτες στη συλλογική αντίληψη των εκμεταλλευομένων, οι οποίες, μεταξύ άλλων, οδήγησαν στα '60s και στο Παγκόσμιο '68 (το οποίο δεν έχει κλείσει ακόμα τον ιστορικό του κύκλο). Αλλά μια επανάσταση που έχει καταφέρει να αλλάξει τους ανθρώπους πρέπει να θεωρείται επιτυχημένη ακόμα κι αν έχει φαινομενικά αποτύχει (και συνήθως αυτό συμβαίνει: π.χ. η Γαλλική Επανάσταση, αν και εκφυλίστηκε στον βοναπαρτισμό, καθιέρωσε έναν εξελιγμένο ανθρωπότυπο στην Ευρώπη).
    Επαναστάσεις που δεν μπορούν να εμπνεύσουν καλλιτεχνικά έργα σαν αυτό δεν είναι καν αποτυχημένες, αφού δεν είναι καν επαναστάσεις: είναι απλώς "μαϊμούδες" σχεδιασμένες από Κεντρική Επιτροπή, εφιάλτες που πλασαρίστηκαν σαν όνειρα, νοσταλγίες βρυκολάκων και σκουπίδια της Ιστορίας.

 
                     
 

    Τους υπότιτλους τους έφτιαξα με αντιπαραβολή των αγγλικών και των γαλλικών (και δια της "ακουστικής μεθόδου" με τα λίγα ισπανικά μου). Πρόκειται για μια δουλειά που ήθελα από χρόνια να την κάνω, μια και ένα αρχείο ελληνικών υποτίτλων που υπάρχει στο διαδίκτυο είναι απλώς οι αγγλικοί ριγμένοι στο μεταφραστήρι του google (δηλαδή δεν διαβάζονται). Από την άλλη, η ήδη υποτιτλισμένη εκδοχή της ταινίας που υπάρχει με μορφή torrent στο Black Tracker αν και αισθητά καλύτερη, πάσχει κι αυτή. Είναι κρίμα ένα τέτοιο έπος να μην έχει σωστούς υπότιτλους σε όλες τις γλώσσες. Ελπίζω, λοιπόν, να μην το αδίκησα περισσότερο από τους προηγούμενους.
   Να πω επίσης ότι αρχικά προσπάθησα να την ανεβάσω στα διάφορα youtube, dailymotion, vimeo κ.α. αλλά δεν γινόταν λόγω πνευματικών δικαιωμάτων (παρ' όλο που στο youtube η ταινία υπάρχει ολόκληρη χωρίς, εννοείται, υποτίτλους). Την ανέβασα τελικά εδώ απ' όπου μπορεί να την κατεβάσει όποιος ενδιαφέρεται:
https://dfiles.eu/files/nbgz5tht6

    Θ.Λ.

                                      
                                         The Doors - When the music's over (live 1968)

hypnovatis