Άνθρωπος και Φύση

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι με τον όρο «Φύσις» εννοούσαν την ολότητα των πάντων όσων υπάρχουν, την οποία συνέχουν η κοσμιότητα, η δικαιοσύνη, η τάξη, το μέτρο και η αρμονία. Έτσι, η φύση είναι «Κόσμος», εντός του οποίου αναπόφευκτα ζει ο άνθρωπος ως το μόνο ιδιαίτερο ον. Αυτός δε ο κόσμος είναι «χορηγός» και «διδάσκαλος» του ανθρώπου προς ευδαιμονία, την οποία κατορθώνει όταν σέβεται τον κόσμο της Φύσης. Θέτοντας τη φύση στο επίκεντρο της κοσμοθέασης τους, η λατρεία της κατείχε ουσιαστική θέση τόσο σε προσωπικό, όσο και σε θρησκευτικό επίπεδο. Οι θεοί τους είχαν άμεση σχέση μαζί της, όπως η Δήμητρα, η προστάτιδα της γεωργίας, η Άρτεμις, η προστάτιδα των άγριων ζώων και ο Διόνυσος, ο προστάτης της άγριας βλάστησης. Η ελληνική μυθολογία περιλαμβάνει και τις νύμφες, θεότητες που κατοικούσαν στην άγρια φύση: τις Ναϊάδες που κατοικούσαν στα ποτάμια, στις πηγές και στις κρήνες, τις Ορεστιάδες που κατοικούσαν στα βουνά, τις Δρυάδες ή Αμαδρυάδες, νύμφες των δέντρων και τις Νηρηίδες, τις νύμφες των θαλασσών. Άλλωστε η Γη για τους Αρχαίους Έλληνες ήταν η υπέρτατη θεά, η μεγάλη μητέρα, η οποία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της πρώτης γενιάς πλασμάτων. Ήταν η μητέρα των Γιγάντων, των Τιτάνων και του Ωκεανού. Την μητέρα Γη την ονόμαζαν «Υπερτάταν Γαν». Δεν τη λάτρευαν ως ανθρωπόμορφη θεότητα, ούτε σαν ουράνιο σώμα, αλλά ως γη-χθων, ως φύση με το χώμα, το έδαφος και το υπέδαφος, όπου ζει και τρέφεται ο άνθρωπος. Ταυτόχρονα, ο κυκλικός χρόνος της φύσης, δηλαδή η γέννηση, ο θάνατος και η αναγέννηση, αποτελούσε το σύνολο της κοσμικής τάξης. Αυτή η αντίληψη υποδηλώνει την ύπαρξη μιας ιερής και αιώνιας τάξης, απόρροια της οποίας είναι η κοσμική αρμονία από την μια και η αειφορία από την άλλη. Ακόμη, προσωποποιούσαν το φυσικό περιβάλλον, δίνοντας, όπως και στους θεούς τους, ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Έτσι, εντός του ελληνικού σύμπαντος η φύση περιελάμβανε τη γη, τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους, μεταξύ των οποίων υπάρχει μια συναλληλία, μια σχέση που αποτελεί ένα αδιάσπαστο «όλο». Ως εκ τούτου, αν ένα από τα συστατικά της σχέσης αυτής βεβηλωθεί από κάποια άπρεπη και ασεβής πράξη κατά της ζωής, προσβάλλονται και τα υπόλοιπα.

Επομένως, φύση και άνθρωπος συνδέονται με ένα πανίσχυρο δεσμό μεταξύ τους. Η φύση αποτελεί το βασικό, καθοριστικό, παράγοντα στη βιολογική, ψυχική και πνευματική ζωή του ανθρώπου, ενώ διαμέσου αυτής διαμορφώνεται όλη του η υπόσταση. Δεδομένου ότι ο άνθρωπος γεννήθηκε και εξελίχθηκε εντός της, η μεταξύ τους σχέση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως σχέση μητέρας – παιδιού. Μέσα σε αυτή έμαθε να επιβιώνει, να προστατεύεται, να βρίσκει τροφή και να κοινωνικοποιείται. Άλλωστε, η μεταξύ τους αλληλεπίδραση είναι κρίσιμης σημασίας για την ψυχική του υγεία, καθώς βρίσκει ψυχική γαλήνη και ανάπαυση, ξεπερνάει το άγχος που του δημιουργεί η σύγχρονη, γκρίζων αποχρώσεων, τερατούπολη και μοιράζεται με την πλάση το αίσθημα της ελευθερίας που ενυπάρχει σε αυτή. Γοητεύεται από τα φυσικά κάλλη και την απαράμιλλη ομορφιά της, αναπτύσσοντας ένα αίσθημα αρμονίας και αισθητικής. Τα φυσικά ερεθίσματα τον εμπνέουν ως καλλιτέχνη και δημιουργό, μετουσιώνοντας τα ευγενή συναισθήματα που του προκαλεί η επαφή μαζί της σε καλαίσθητα έργα τέχνης. Σε επίπεδο πνευματικό, η φύση και τα «μυστήρια» της αποτελούν έναυσμα για απόκτηση ανεκτίμητης γνώσης, η οποία δεν περιορίζεται μονάχα στην επιστημονική αναζήτηση, αλλά και στην διδαχή του ανθρώπου σε επίπεδο προσωπικό, μέσω των νόμων και της αρμονίας που την διέπουν.  Μια «εικόνα» της αρκεί για να μεταδώσει στον άνθρωπο αξίες και ήθη, τα οποία ενσωματώνοντας στον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του, επιτυγχάνει τον εναρμονισμό του μαζί της, ενώ κατανοεί τη μέγιστη σημασία της σύνδεσης του με αυτή.

Ωστόσο, η απόλυτη σύνδεση του με τη φύση είναι πράγματι αναπόφευκτη. Είτε γίνεται συνειδητά είτε ασυνείδητα, πάντοτε αναζητά την άμεση επαφή του με αυτή. Αυτή η έμφυτη τάση του για «επικοινωνία» μαζί της πολλές φορές δεν γίνεται αντιληπτή, ωστόσο είναι μια πραγματικότητα. Άλλοτε με ήπιους τρόπους, ένας απλός περίπατος στο δάσος και σε κρυμμένα μονοπάτια ή κολυμπώντας σε γαλανά νερά. Άλλοτε με περισσότερο περιπετειώδες και συγκινησιακό πνεύμα, ορειβατεί, αναρριχάται, ίπταται. Άλλοτε εξερευνητικός, ψάχνει και ανακαλύπτει τα έγκατα της γης, κατεβαίνοντας σε σπήλαια, εξερευνώντας λάβες και ηφαίστεια. Με όποιο τρόπο και αν προσπαθεί κάποιος να ανακαλύψει τη Φύση και να συνδεθεί μαζί της, στην ουσία ανακαλύπτει και συνδέεται με τη δική του «φύση». Είναι κομμάτι της, από αυτήν προέρχεται, αυτή τον εμπεριέχει.

Σήμερα ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αποκομμένος από το φυσικό του περιβάλλον, με συνέπεια να  απουσιάζει ο απαιτούμενος σεβασμός. Οι δραστηριότητες του έχουν ως αποτέλεσμα την οικολογική καταστροφή σε μη αναστρέψιμο βαθμό, και ως εκ τούτου προκαλούν τη διατάραξη της φυσικής ισορροπίας. Στερείται τις χαρές της φύσης όντας αποτραβηγμένος σε ένα πολυάσχολο και σκληρό περιβάλλον, στο οποίο προσπαθεί να επιβιώσει. Αντί της προστασίας που οφείλει να της παρέχει, δείχνει αδιαφορία και αγνωμοσύνη απέναντι στην προσφορά της, με αποτέλεσμα να γίνεται ο μεγαλύτερος εκμεταλλευτής και δυνάστης της. Με τη στάση του αυτή  προκαλεί μόνος του την καταστροφή του, διαταράσσοντας την οικολογική ισορροπία. Η παράβαση των φυσικών νόμων συνεπάγεται την διατάραξη της τάξης και της αρμονίας της Φύσης, ενώ ταυτοχρόνως πραγματοποιεί εναντίον της τη μεγαλύτερη αδικία, μετατρεπόμενος σε ένα ασεβές και εγωιστικό πλάσμα. Η παράβαση αυτής της τάξης και της αρμονίας σημαίνει «λύση της φύσεως». Ως επακόλουθο, η «λύση» αυτή επιφέρει «νόσους οίκου και βίου», με αποτέλεσμα η φύση να γίνεται «άοικος εις οίκησιν». Οι «νόσοι οίκου και βίου», τα οικολογικά προβλήματα, είναι η «τίσις», η τιμωρία που επιβάλλει η φύση στον άνθρωπο για την αδικία που διαπράττει εναντίον της. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του ανθρώπου, κρίση που συνδέεται με τα πρότυπα, τις δομές, και το καταναλωτικό υπόβαθρο της σύγχρονης ζωής.

Οι Αρχαίοι ¨Έλληνες ήταν ενταγμένοι στο φυσικό περιβάλλον. Ζούσαν μέσα από τη φύση, ενώ κατανοούσαν τη συνέχεια και τη μακροβιότητα της. Ενδιαφέρονταν για τη συνέχεια της ζωής μετά από αυτούς και δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους ιδιοκτήτες του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων του. Θεωρούσαν τη φύση βασική προϋπόθεση της ανθρώπινης ζωής, ανάπτυξης, εξέλιξης και υγείας, καθώς συνιστά το φυσικό και ζωτικό χώρο του ανθρώπου. Ωστόσο, η έννοια της «γης» ξεπερνά την στενή θεώρηση της ως χώμα και έδαφος, καθώς αντιμετωπίζεται ως «πατρώα γη», ως η γη των πατέρων και όλων των προγόνων μας και κατ’ επέκταση ως η προϋπόθεση της βιολογικής και ιστορικής μας συνέχειας. Σε μια ευρύτερη έννοια, θεωρείται ως η «μητέρα» μας που συντελεί στην φυλετική μας συνέχεια, στον καθορισμό της ταυτότητας και του πεπρωμένου μας. Η διδαχή που μας κληροδότησαν οι πρόγονοι μας βασίζεται στην δημιουργία μιας κοινωνίας μη καταναλωτικής, αποκομμένης από τον υλισμό και με περισσότερη ευσυνειδησία, με κατεύθυνση, πρωτίστως, τον εναρμονισμό ανθρώπου - φύσεως. Η επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι δε ζήτημα παιδείας και αυτογνωσίας, αλλά και σεβασμού στις ρίζες μας. Ιχνηλατώντας την μέγιστη κληρονομιά μας θα ανακαλύψουμε έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής και σκέψης, θεμέλιος λίθος του οποίου είναι ο σεβασμός του φυσικού περιβάλλοντος και η ύπαρξη μέτρου και ηθικής, για την επίτευξη της  αναγκαίας «Αρμονίας».

 antepithesi