ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ | Αναγνώριση του σφάλματος.

 Του Θεοδόση Πελεγρίνη

Ο υφυπουργός Παιδείας και τέως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης αρθρογραφεί αποκλειστικά για το enallaktikos.gr

ΑΝΑΓΩΡΙΣΗ ΤΟΥ ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ

Η έλλειψη σθένους να αναγνωρίσει κανείς το σφάλμα του, αποκαλύπτοντας έτσι το μικρό του ηθικό ανάστημα, δεν είναι ίδιον μόνον των ασθενούς χαρακτήρα προσώπων, αλλά μπορεί να επισημανθεί επίσης στην συμπεριφορά καταξιωμένων ανθρώπων. Απλώς, οι τελευταίοι αυτοί  είναι σε θέση να το καλύπτουν επιμελώς –όπως τα κατάφερε ο Ξενοφών, ο οποίος, στην διάρκεια της Καθόδου των Μυρίων που εκτυλίχθηκε στην Μικράν Ασία μεταξύ των ετών 401 και 400 π.Χ., κτύπησε έναν στρατιώτη του. Η χειροδικία κατά ανθρώπου, ακόμη κι αν επρόκειτο περί του τελευταίου στρατιώτη, εθεωρείτο βαρύ παράπτωμα, έστω κι αν ο χειροδικών συνέβαινε να είναι, όπως ο Ξενοφών, στρατηγός, γιατί παραβίαζε την αρχή  του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 

Ο Ξενοφών, αντί, ενώπιον των στρατιωτών που τον κατηγορούσαν για αυθάδεια, να αναγνωρίσει το σφάλμα του, επιχείρησε να παρακάμψει το ζήτημα τονίζοντας τον λόγο για τον οποίο έδειρε τον στρατιώτη, το γεγονός, ορισμένως, ότι ο τελευταίος αυτός, για να μην κουβαλάει έναν άλλο τραυματισμένο στρατιώτη, πήγε να τον θάψει ζωντανό –με τον ισχυρισμό, μάλιστα, ότι ο τραυματίας λίγο αργότερα πέθανε. «Κι εμείς θα πεθάνομε» αντέτεινε ο Ξενοφών, «θα πρέπει γι’ αυτό να μας χώσουν ζωντανούς στον τάφο;». Έτσι, ο Ξενοφών, από κει που τον κατηγορούσαν οι στρατιώτες για προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κατάφερε να εισπράξει την επιδοκιμασία τους, καθώς όλοι πλέον φώναζαν ότι και λίγο ξύλο του έδωσε.

Βρισκόμαστε, εν προκειμένω, ενώπιον δυο ιστοριών. Σύμφωνα με την μια, ένας στρατιώτης επιχειρεί να θάψει κάποιον ζωντανό, και γι’ αυτό κρίνεται ηθικά επιλήψιμος. Σύμφωνα με την άλλη ιστορία, ένας στρατηγός χειροδικεί σε βάρος κάποιου στρατιώτη. Για την πράξη του αυτή, ηθικά επονείδιστη επίσης, δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί υπόλογος ο στρατηγός;

Ο Ξενοφών, σαν τους δεινούς σοφιστές, μάστορες στο να θολώνουν τα νερά, συμπτύσσει τις δυο ιστορίες έτσι, ώστε, επικεντρώνοντας την συζήτηση στην μια από αυτές, να αποκαλυφθεί η ευθύνη του στρατιώτη που πήγε να θάψει ζωντανό άνθρωπο και να αποσιωπηθεί η δική του  ευθύνη που χειροδίκησε κατά του στρατιώτη. 

Θα έπρεπε, όμως, ο Ξενοφών –ως πιστός μαθητής του Σωκράτη, που, καταγγέλλοντας τους Σοφιστές σαν επιδέξιους εξαπατητές, αναζητούσε αλήθειες που αντέχουν στον χρόνο– να ξέρει ότι η επιτυχία που του πρόσφερε η σοφιστεία, στην οποία κατέφυγε για να αποφύγει την αναγνώριση του σφάλματός του, ήταν στιγμιαία –όσο κράτησε η επιχειρηματολογία του ενώπιον των στρατιωτών του. Από κει κι ύστερα, για τις επόμενες γενιές, ως σήμερα, παραμένει το γεγονός ότι το ηθικό ανάστημα του Ξενοφώντα αποδείχθηκε μικρό από την στιγμή που δεν παραδέχθηκε το σφάλμα του να χειροδικήσει κατά του στρατιώτη του.